Réflexion sur le but ultime du théâtre en wallon. Tûzans sol divni do teyåte e walon. |
Dressêye:
Analyse sociologique et psychologique de l' engouement pour le théâtre en wallon.
Li teyåte e Walon : Pocwè rest i si vigreus ?
On responda da Djan-Pire Yernåd
Emey [parmi] les djins ki boutet reud po l' walon rviki, end a des cis k' on n' ôt were cåzer d' zels. Pask' i n' sicrijhet pont di belès lètes classikes et ki n' sont nen dins les soces di teyåte u di foclore. Onk di zels, c' est Djan-Pire Yernåd, k' est prof di sociolodjeye å Nû-Lovin [Louvain-la-Neuve]. Nos lî avans dmandè cwè et kesse å dfête di si avuzion sol walon.
Li Ranteule (L. R. ) : - Professeur - u Djan-Pire si vos inmoz mî - vos n' gangnoz ren, don, vos, dins vosse mesti, a vos ocuper do walon. Duvent vost agrès po [votre intérêt], dabôr ?
Djan-Pire Yernåd (Dj. P. Y. ) : - Vos n' mi creuroz nen, mins c' est des Catalans, des Portuguès et co dz ôtes ki m' ont cåzu oblidji a rtrover mes recenes walondes.
L. R. : - Tejhoz vos, aloz !
Dj. P. Y. : - Siya ! C' est come dji vos l' di. Ça s' a passè inte 84 et 90 la ki dj' esteu responsåve des raplus transnåcionås d' on programe uropyin avu 90 prodjets dins les 12 payis di l' Urope di c' tins la. Et s' m' ont i dmandè dipus d' on côp " Et kés novèles di France ? - Mande escuze, mins dji n' so nen francès ! Min pocwè dvizoz francès, dabôr ? ". Dj' end esteu tot pek et tot ståmuss [J' en suis resté bouche bée]. " Vos n' avoz nu lingädje da vosse ? ont i ratakè - Bin siya, on-z a on vî lingädje, li walon. - Et si cåze-t i co ? - Lechur [probablement] k' i gn a co sacwantès viyès djins e sacwants retrôclès viyädjes kel djåzet. Mins cben [combien] å djusse, dji n' vos l' såreu dire. - Et si scrît i ? - Ça, dji n' e sé vormint ren. "
L. R. : - Ça fwet ki vos avoz cminci a rcweri, dabôr ? N' aviz yeu nole atnance [lien, relation, attachement] avu l' walon dinltins ?
Dj. P. Y. : - Ça fwet ki dj' a rarivè véci avu les orayes a baxhete, ttossi peneus [honteux et confus] k' on rnåd k' åreut yeu sti pris pa ene poye. Vos fåt dire ki dj' a skepyi e Flamind Brébant et cminci mes scoles e l' ABN, e rfondu olandès, si vos vloz. Adon, nosse pa a rivnu dmorer a Nameur, et c' est véla ki dj' a oyu mes prumis mots d' walon. Do walon d' batlis, nen vormint çu k' i gn a di pus " politicmint comufåt ".
L. R. : - Et vos avoz cminci a rnaxhi [fureter] dins les lives. Vos avoz rtrovè li Pirsoul, les Loiseå, li Jean Forest: " La littérature dialectale wallonne - Brabant Wallon ". C' est tos lives k' on-z a ene miete rovyi pask' i n' sont nen todi d' acwärd avu les acceptances [dogme, doctrine] di çu k' on lome, po balter, li " pårti unike ". Dj' ô ben : les patwincieus et les diyalectolodjisses k' ont fwet ene O. P. A. sol walon la ttaleure cint-z ans. Dowô ?
Dj. P. Y. : - C' est vos kel dit ; ci n' est nen mi. Çu ki n' vut nen dire ki dji nel pinse nen.
L. R. : - Gn a deus tézes [thèses] di sociolinwyince ki vos avoz acviernè [diriger] lanawere sol walon : li cile da Benedike Nihoul sol raprindädje do walon (Etude du phénomène de réapprentissage de la langue wallonne) eyet li cile da Djåkes Werner Ké-n avni po nosse walon lingädje ? Cichale mostere ki li djermêye des " patwincieus " ni creut nen a l' avni do walon. Et portant, mågrè ça, gn a sacwants did zels ki passet tot leu tins d' pinsionè a " fé do walon ". N' est çu nen drola on paradoxe ?
Dj. P. Y. : - Veyu come sociolodjisse, u come sicolodjisse [psycologue], neni. C' est l' minme fenominne ki li ci do teyåte e walon
L. R. : - Wisk' i gn a todi dipus di djins ki vont vey ?
Dj. P. Y. : - Oyi. Gn a 300 000 di djins ki vont o teyåte e walon. Mins gn a nen li mitan ki coprindet tot çu k' on dit. A costè d' ça, gn a nen meye (1 000) djins ki lijhet li walon et gn a nen deus cints djins kel sicrijhet.
L. R. : - Adon pocwè abroket i come ene seule djint po rwêti do teyåte e walon, dabôr ?
Dj. P. Y. : - Pol minme råjhon ki nosse patwincieus did totaleure passe si tins avu l' walon, adon k' i l' a codånè a mwärt. Il a codånè a mwärt ene saki k' i veyeut volti. Ça fwet k' il est strindu pa les rmwärds. Adon, èn on deujinme tins, li ci k' il a tuwè, end a fwet on mårtir et on diew [un dieu] et s' l' a-t i metu divïns ene potale po les djins li vni adorer.
L. R. : - Et li teyåte, c' est come on perlinädje a ci diew la, si dji vos sû ben.
Dj. P. Y. : - Lechur ! Paski li mudrädje do walon, c' e-st on tuwädje " colectif ". C' est yene u deus djerméyes di djins k' endè sont di cåze. Et c' est zels, po-z espiyi leu petchi, ki vont viziter li mwärt ebomè dins si werene [embåmé dans sa vitrine]. Dj' ô ben : k' alet rluki les pîces di teyåte e walon.
L. R. : - Si dji so vosse sujheu et vosse chuveu [suiveur] ladso, li teyåte walon ni rprezinte nen li meyeu espwer po li rvicädje do walon.
Dj. P. Y. : - Tot seu, nonna. Mins li teyåte walon come siminsrece [pépinière] po vozôtes trover des djonnes ki vos chuvinxhe dins voste atûze di " walon : on seul lingädje et on lingädje po tot " [walon-langue-une-et-totale], adon, oyi c' e-st on espwer et on rafiya.
L. R. : - Mins : rafiya måy n' as ! [tu n' as jamais l' objet de tes rêves]
Dj. P. Y. : - Såf si vos avoz vnu å monde li djou do Bon Vinrdi [vendredi saint] et ki vos avoz on boket d' teule di bouneur après vosse marone [si vous avez la baraka] ! ! Come vozôtes, mutwè ! ! !
Lucyin Mahin, divins: Li Ranteule n° 6 ; ivier 1998.
(Back homepage) Alans rzè al mwaisse-pådje.
(Back page présentation théåtre wallon) Hay ervoye sol pådje divantrinne do teyåte e walon