{{Wiccionaire-motî|bijhe}}
bijhe
I. [f.n.]
1. froed vint d' ivier. Ciste anêye la, li bijhe shofléve pol djudi sint ([[P.J. Dosimont]]). Li måjhone esteut a mitan catcheye pa ene håye di seuceas k' el waerantixheut del bijhe ([[E. Gilliard]]). El froed ki trawe et l' bijhe ki groûle N' apåjhtèt gote li five ki m' broûle (Fré Matî). Li cok d' awousse k' a tchanté djoyeuzmint tot l' esté Si trove bén dishessî cwand l' bijhe a-st arivé ([[M. David]]). Li froed del bijhe hagne dins mes doets tot aroedis ([[E. Pècheur]]). F. bise, aquilon.
>> li vint a tourné a bijhe: i fjheut do vint (ene assez boune air), pu asteure, i bijhe.
>> li hôte bijhe; u:
li noere bijhe; u:
li bijhe di Tongue: li vint do Nôr-Ess. Li vint a co shoflé mwints djoûs sol hôte bijhe, et il a co fwait bén froed ([[G. Lucy]]). Les poirts et les menes di sé, ci sereut ôte tchoi k' on dmey djoû sol plinne al noere bijhe ([[E. Wartique & E. Thirionet]]). rl a: [[Motî:schoice-vint|schoice-vint]].
>> li droete bijhe; u:
basse bijhe; u:
li blanke bijhe; u:
li bijhe d' Årdene: li vint d' l' Ess. Li cabinet d' ahesse å fond do corti c' esteut purade ene "incomodité" k' ene comodité, cwand i fjheut droete bijhe e plin ivier ([[H. Lepage]]).
>> li basse bijhe; u:
li blanke bijhe: vint do Sud-Ess. rl a: [[Motî:vint d' Lorinne|vint d' Lorinne]].
>> bijhe di måss; bijhe d' avri; bijhe do prétins: bijhe di ces deus moes la. On ratind sovint les bijhes d' avri po-z aler tcheryî å bwès, ca adon, les tchmins sont pus setchs ([[J. Boulard]]).
>> Li bijhe do prétins rmagne les ptits semés: li bijhe d' avri fwait crever les prumîs semaedjes.
>> ene froede bijhe; u:
ene seure bijhe; u:
ene måle bijhe; u:
ene mwaijhe bijhe; u:
ene fene bijhe; u:
ene hagnante bijhe; u:
ene coixhante bijhe; u:
ene bijhe a vs côper e deus: on foirt froed vint do Nôr. I fwait ouy ene måle bijhe ki vs edjale so plaece. Gn è shofléve ene hagnante bijhe so les sconcires. F. âpre. Ti n' as måy shuvou l' eraire des eures, des djoûs å long e l' fene bijhe et dvins les brouyårds, tot montant et tot dischindant ([[L. Warnant]]).
>> li bijhe hagne (pés) k' on possédé; u:
li bijhe est come on raezoe; u:
li bijhe vos trawe tot houte: ele hagne foirt, elle est foirt froede.
>> li bijhe dene; u:
li bijhe baye: ele shofele foirt. Cwand k' el bijhe baye, on s' retchetoere ([[Y. Gourdin]]).
>> va s' ti fote a l' bijhe !: va-st å diåle !
>> li trô d' bijhe; u:
li [[Motî:trô|trô]] del bijhe.
>> esse cayî (eye) del bijhe: aveur pierdou tot çou k' on-z aveut. F. ruiné(e).
>> i pout roter conte li bijhe; u:
i pout ndaler conte li bijhe; u:
il est moussî, rpaxhî, po-z aler conte vint et bijhe:
a) dijhêye d' onk k' a des tchôds mousmints cwand i doet rexhe divant l' ouxh.
b) po onk k' a bén magnî.
>> acori come vint et bijhe: ariver raddimint. rl a: [[Motî:abizer|abizer]], [[Motî:abroker|abroker]].
>> [[Motî:sipiter|sipiter°]] (evoye) e bijhe.
>> [[Motî:diele 1|diele]] di bijhe: ronde sibijheure. F. engelure.
>> çou ki vint d' vint erva d' bijhe:
a) on djoû, i fwait bon vint (assez tchôd); et l' londmwin i bijhe.
b) (imådjreçmint) çou ki vént d' [[Motî:rif|rif°]] erva d' raf.
>> bijhe di Påkes, bijhe a l' Pintcosse;
>>Li djoû di dvant l' grande Påke, si l' vint tchesse di bijhe, on nd årè do parey po shijh samwinnes;
>> Cwand l' bijhe roveye fevrî, ele ni roveye nén may: [[Motî:sipot|sipots]] po-z anoncî l' tins.
>> Djihene del bijhe: [[Motî:crodjambot|crodjambot]] del bijhe.
II. Bijhe [femrin n.pl.]
1. pont cardinå wice ki l' solea n' va måy, metou ådzeu so ene mape. L' air vént d' Bijhe. L' air s' a rmetou a Bijhe. Li vint est a Bijhe. Li vint est d' Bijhe. Li vint shofele di Bijhe. Li vint s' è rva a Bijhe. C' est l' tchambe k' est metowe a Bijhe. Li Daenmåtche et les payis d' Bijhe. C' est on viyaedje metou a Bijhe do Canada. Dinltins, i dmaneut dins les tienes, a Bijhe del mwaisse-veye, dipus d' dijh eures lon ([[L. Mahin]]). Riloukîz ene miete les chifes des budjets d' mediaedjes do sida a Bijhe ey a Nonne: ût sidateus so dijh sont dins les pôves payis, po fok 10% des dispinsaedjes (L. Mahin). rl a: [[Motî:Nôr|Nôr]], [[Motî:Vûcir|Vûcir]].
>> sovronde di Bijhe: sovronde, costé do toet d' ene måjhon metous a Bijhe.
>> vint d' Bijhe: vint do Nôr, bijhe.
>> pus rade, pus roed ki l' vint d' Bijhe: foirt rade. Ttossu rade k' el vint d' bijhe, dins les schavêyes, les tidjes, Dji pedale come on sot ([[A. Gauditiaubois]]).
>> ene ptite air di Bijhe:
a) ene pitite bijhe, nén trop froede. I vneut ene pitite air di Bijhe. rl a: [[Motî:bijhler|bijhler]].
b) (djeu d' mot inte les deus sinses di "air") ene air di muzike. Djouwe nos don ene pitite air di Bijhe. F. mélodie, mélopée.
2. payis al Bijhe:
a) froed payis. Les oujheas voyadjeus acovèt dins les payis al Bijhe. F. pays du Nord.
b) ritche payis, sovint metou sol meye-bole bijhrece. F. pays occidental.
Etimolodjeye: erî-rfwait tîxhon "bisia" (minme sinse).
| bijhrece [addj., todi padrî] metou (owe) a Bijhe. Les Batoutsis, come les Bania Moulengué do Kivou bijhrece, i n' magnèt cåzu rén, don, ces djins la (L. Mahin). F. septentrional, nordique.
Etimolodjeye: [[cawete -rece]] [[noûmot do walon|1995]].
| bijhreçmint [adv.] tot-z alant so Bijhe. Ossu lon, bijhreçmint, kel Suwede.
| Bijhon dins l' ratouneure
"Djan Bijhon" u
"Pépé Djan Bijhon" [no d' crodjambot] [[Motî:crodjambot|crodjambot]], mwaisse des Pépés do Vint, k' atake les djins ki sont co avå les voyes al nute tins d' l' ivier, et ki shofele dins les seres des ouxhs. Dji so Djan Bijhon, c' est mi l' mwaisse di tos les pépés do froed. Schoûtez l' Djan Bijhon dins l' sere di l' ouxh; si vs estoz co diåles, djel va houkî.
Parintêye :
* [[Motî:bijhî|bijhî]]
* [[Motî:sibijhî|sibijhî]]
* [[Motî:dibijhî|dibijhî]]
* [[Motî:ebijhî|ebijhî]]
* [[Motî:bijhler|bijhler]]
Mots d' aplacaedje :
* [[Motî:bleu-bijhe|bleu-bijhe]]
* [[Motî:pier-bijhe|pier-bijhe]]
* [[Motî:Hourtêye-Bijhe|Hourtêye-Bijhe]]
* [[Motî:Froedbijhe|Froedbijhe]].
----
* [[vint d' bijhe|Dipu d' racsegnes sol vint d' bijhe]]
* [[Cwate costés do Daegn|Dipu d' racsegnes so Bijhe et les cwate costés do Daegn]].
* [[Crodjambot|Dipu d' racsegnes so Pépé Djhan Bijhon & Djihene del bijhe]]