'''Pådje avou les ratourneures sol mot "[[Motî:diale|diale]]"''' == Ratourneures des martchîs avou l' diale == >> fé martchî avou l' diale; u : paker avou l' diale; u : fé paket avou l' diale; u : vinde si åme å diale; u : fé avou l' diale: promete si [[Motî:åme|åme]] å diale après ene termene ki vs åroz tot çou ki vs lyi dmandez. Cwand il a coprin k' i vneut d' fé martchî avou l' diale, li cinsî a stî tot disnorté ([[G. Lucy]]). F. faire un pacte avec le diable. >> L' [[Motî:ônea|ônea]] ° erprotche å frinne d' aveur vindou si åme å diale por lu polou broûler vete. == Ratourneures avou "å diale" == >> peter å diale: [[Motî:cori evoye|cori evoye]]. F. prendre la poudre d' escampete. >> evoyî ene sakî å diale; u : l' evoyî å diale et co pus lon: l' [[Motî:evoyî evoye|evoyî evoye]]. F. envoyer se faire pendre. >> Va-st å diale: dijhêye po s' [[Motî:dishaler|dishaler]] d' ene sakî. >> evoyî ene sacwè å diale: èn pus sayî d' ariver a l' rifé, a l' remantchî. F. laisser tomber. >> fote l' [[Motî:avarice|avarice°]] å diale. == Ratourneures po dire "bråmint, foirt" == >> on brut d' diale: bråmint do brut. F. bruit infernal, vacarme. >> ki l' diale: [[Motî:foirt|foirt]]. Il est maigue ki l' diale. Dj' a ene crevåde å talon; ça fwait må ki l' diale. F. extrèmement, terriblement. == Ratourneures cåzant del [[Motî:sûtisté|sûtisté]] == >> Il est pus [[Motî:malén|malén°]] ki l' diale. >> Si l' diale est pus [[Motî:malén|malén°]] k' lu, c' est k' il est pu vî. >> il a on toû di pus ki l' diale: il est foirt malén. == Ratourneures cåzant del ritchesse et del pôvurté == >> li diale tcheye todi so l' pus gros moncea; u : >> li diale tcheye todi so l' minme moncea: les cis k' ont ddja des cwårs, c' est co zels k' ont totes les tchances po nd aveur todi dpus. >> lodjî l' diale e s' boûsse; u : saetchî l' diale pal cawe: esse pôve. >> pus a l' diale, pus vout i aveur; u : >> pus çki l' diale a, pus çk' i ndè vout; u : >> pus l' diale a-t i, pus ndè vout i: dijheye po onk ki vout todi esse pus ritche. F. appétit de richesse. >> esse diale po les cwårs: esse pice-crosse (rapia). F. avare. == Ratourneures di mouvmint == >> cori come onk k' a l' diale e s' cou: foirt raddimint. >> si ctaper come on diale dins on benitî: si [[Motî:ctaper|ctaper]] dins tos les sinses. F. se démener comme un beau diable. >> aveur li diale e coir: esse [[Motî:malåjhey|malåjhey]] ådla, tot cåzant d' èn efant. >> aveur li diale e s' capotene: esse foirt [[Motî:metchant|metchant]]. == Ratourneures ki siervèt pol croejhete == Ki sont [[sinonime]]s di "parey", "probåbe" >> c' est todi l' minme diale; u : c' est todi l' minme diale, dit-st i l' martchand d' [[Motî:bondiu|bondius]]: c' est parey. Loukîz a: [[Motî:Piron|Piron]]. F. C'est du pareil au même. >> C' est bén l' diale s' i gn a pont: ci sereut merveye s' i gn a pont = end årè. I leye ses åmayes eshonne e paxhi avou ls åmeas; c' est bén l' diale s' i gn a pont d' plinnes divant waire ! F. il est probable que (+ positif). == Ratourneures po djåzer d' ene målåjheye sacwè == >> ostant pingnî on diale ki n' a pont di tchveas: dijhêye po åk di nén possibe. >> Est çki t' tignréves bén on diale ki n' a pont di tchveas ?: on n' såreut fé l' impossibe. >> ci n' est nén l' diale: ci n' est nén målåjhey. F. ce n'est pas sorcier. >> c' est on mestî ki l' diale n' a nén volou fé: c' est on målåjhey mestî. >> On fwait pa des côps li diale pus laid k' i n' est; u : On fwait sovint li diale pus noer k' i n' est: on croet ene sacwè pus målåjheye k' ele n' est. F. exagérer. == Ratourneures dins des criyaedjes == >> Diale m' ancate !; u : diale m' evole: mostere k' on-z est sbaré, k' on n' croet nén çou k' on dit. >> Ki l' diale åye (ene sacwè); u: sohaitî (ene sacwè) å diale: dijhêye po åk k' on n' voet nén voltî. Les araedjîs avou leu påye, K' i lomèt d' Fexhe et ki l' diale åye ! ([[Marian de Saint-Antoine]]). Ossu, a poenne esteut i la d' ene hapêye k' i sohaitive les carnavåls å diale ([[V. Carpentier]]). >> Ki l' diale åye; u: Ki l' diale apice (ene sakî, ene sacwè): dijhêye po ene djin k' on n' voet nén voltî. Ki l' diale apice Tos leus tchinisses ! Ki l' diale evole Totes leus éndjoles ! ([[L. Mahin]]). F. Que le diable l'emporte. >> Ki l' diale t' apice: response po rire cwand on vs dit "Ki l' Bon Diu vs [[Motî:beni|benixhe]]" cwand on-z a [[Motî:stierni|stierni]]. == Ratourneures po fé sogne == >> on direut k' i (elle) a veyou l' diale moussî e sôdård: il est tot [[Motî:reyusse|reyusse]] ([[Motî:sibaré|sibaré]]). F. éberlué. >> esse noer come li diale: esse tot mannet. >> i s' fote do diale et co do martchand: i nd a d' keure; i s' fote di totafwait. F. il se fiche de tout. == Ratourneures po djåzer d' on toursiveus == >> dji n' mi feye nén dpus a li k' å diale: dji m' è [[Motî:dmefiyî|dmefeye]]. >> si cfesser å diale: dire ene sacwè k' on-z a må fwait a ene djin k' el va aler raconter. >> magneu d' bon Diu et tchiyåd d' diale: fås-vizaedje. F. hypocrite. >> cwand l' diale divént vî, i s' fwait ermite: ça a l' air d' esse on bråve, mins dimefeye tu todi d' lu. == Ratourneures dins des spots sol tins == >> Cwand k' i [[Motî:ploure|ploût°]] et ki l' solea lût, c' est k' el diale mareye ès feye. >> apus k' i n' tchaiye des diales avou des cawes d' oronde: a) såf s' i fwait on tins d' tchén (on foirt mwais tins); b) såf s' il arive åk k' on n' s' î atind nén. F. sauf imprévu. == Ratourneures cåzant des coines == >> On diale, si diale fouxhe-t i, ni sait catchî ses coines: on malén, ki catche ses dfåts, ni les såreut catchî advitam. >> S' il a magnî l' diale, k' i magne pår les [[Motî:coine 1|coines°]]. == Ratourneure po djåzer d' moirt u d' broyaedje == >> esse po l' diale: a) esse codåné(êye) a mori. b) po ene sacwè ki s' va broyî. F. condamné(e). == Dins les rimas d' efants == >> Å galop, galopea, li diale vs årè pa vos dijh årteas: dijhêye po fé cori evoye èn efant k' est a damaedje. >> a [[Motî:Marcour|Marcour°]] (u a [[Motî:Our|Our°]]), li diale î court... == Dins l' [[Toponimeye do walon|no di des plaeces del Walonreye]] == >> Li lét do Diale: no d' ene plaece di [[Motî:Werisse|Werisse]]. == Ratourneures avou l' mot diale å pluriyal == >> di tos les diales: dijhêye po ene sacwè ki va foirt. I fjhént on roumdoudoum di tos les diales. F. extraordinaire. >> on tins d' tos les diales: on foirt mwais tins. >> evoyî ås cwate cints diales; u : ås set cints diales; u : ås trinte shijh meye diales: evoyî (ene sakî, ene sacwè) å diale. >> esse evoye ås cwate cints diales; u : ås cénk cints diales lon: esse evoye foirt å [[Motî:lon|lon]]. Loukîz a: [[Motî:zivercôfs|zivercôfs]]. on viyaedje pierdou å diale lon: on [[Motî:retrôclé|retrôclé]] viyaedje. E meye nouv cint cwate, les djeus olimikes, c' est a Sint-Louwis, ås USA, on payis pierdou å diale lon ([[E. Pècheur]]). F. bled perdu, pays reculé. == Alére == * [[J. Selvais]] : Li diale et les biesses dins nos ratourneures, [[Les Cayés walons (gazete)|Les Cayés walons]] 2001, n° 9. * [[A. Doppagne]] : ''Le diable dans nos campagnes'', Duculot, Djiblou, 1978, ISBN 2-8011-0217-2 * [[E. Lempereur]] : ''Le diable dans le wallon de Châtelet'' [[Dialectes de Wallonie]] Tomes 29-30, 2002, 109-115.