Georges Michel, on scrîjeû walon d' après l' Bambwès. |
One sibarante discouviète !
E 2075 (deus miles septante-cénk), des fwârts tronnmints del têre al fwace 7.6 (sèt pont chîs) sul chåle di Richter k' ènnè compte 9, avinne fêt såtler les cintrales atomikes di Tihanche et Dôle dins l' departemint "Beldjom", di Echweileren, dins l' departemint "Almaniom" et a Tchå, dins l' departemint "Frankia" del Federåcion Uniye d' Urope.
Ça aveûve sitî mile côps pus teribe k' a Tchernobil è l' Ukrinne, departemint Ursiom, Urope Ponantrèce, è 1985 (mile noûf cints ûtante cénk)...
Al chûte di c' catastrofe la, tote li pårtiye a solia djus [à l' ouest] del federåcion, ki compurdeûve tot l' Benelux, li bîje [nord] di Frankia et tot l' djondant [ouest] d' Almaniom, avinne divnu des vrês dezerts. Des grandès stindeuwes di grîje poussêre, avou tènawète, sitårés dissu l' sètche dagn, des skeletes di viys meurs, viyès tcherpintes, oudoubin di viyès machines a moteûr, ki di c' timp la, on lomeûve "oto". Ces restants la, d' on antike timp, pwartinne è zels-minmes l' umådje et l' odeûr d' one mwârt nin co totafét disparecheuwe, mågrè k' on esteûve o mwè d' octobeyuss 4997 (catrè miles noûf cints nonante sèt), dabôr o chîjyinme milènêre!
Ci djou la di 2075 o matén, don, gn aveûve on grand nuwadje grizåche-nwâr, avou des djanåsses riflets d' acide, k' aveûve rascouvièt l' têre tot toûrnant a one hoûteû di trwès miles metes, des mwès d' asto. Kerdjî d' atomikes radiacions, ci poûri nuwadje la aveûve epwèzonè l' êradje ki les djins, les biesses et totes les plantes avinne respirè. Tantia ki les sacants k' avinne sicapés, tot bunåjes d' ènn awè rèchu pa muråke, alinne yesse condânés sins pont di rnike, a moru timpe ou tård d' on cancer. Adon, les dièréns vicants di c' djerméye di djins la [cette génération] avinne divnu sterûles po todi. Ça fét k' i aveûve pupont d' èfants ki skèpyinne.
Les cintinnes di tones di poussêre solèvéyes pa totes les esplôzions è tchinne avinne ritchèyu picote a migote, et rascouvri måjos, monumints, èglijes et tot l' sint-fruskin. Dizou l' wâje do tchocadje [onde de choc], minme les grète-sitwèlîs avinne sitî tot findus ou sketès a gros bokets. Leûs tiesses surnêvint [surnager] co håre et hote, dins li dzoûrniance [désolation].
Des anéyes d' asto, les mannestés ratchiyes pås esplôzadjes, n' avinne nin areter di rtchêr, et todi rascråwer [contaminer] les dêrins survicants.
Nin dandjî d' on dessin po veûy k' après tos ces maleûrs la, ça nn aveûve sitî fini po todi d' one bèle civlizåcion tecnike , one des pu avancéye do Djondant [Occident].
Tant k' ås payis d' Urope bîjrèce [septentrionale] come li Finlande, li Suwêde, li Nôvêdje et one pårtiye del Danmåtche [Danemark] et tos les ôtes n' avinne portint rin rsintu. I n' avinne sitîs k' aduzés timidmint pa l' atomike nuwadje.
Al fin des fins, après ki tote li poussêre eûche yû stî rtchèyuwe, et k' elle eûchiche yû bin rascouvièt totes les partiyes des payis cités pu hoût, elle aveûve deuri. Avou l' timp, èlle aveûve divenu ttossi deure ki do cayô, èspêtchant insi les sincieûs-cacheûs [chercheurs scientifiques] di rtrovi li pu fayéye umådje ou mârke del vikêriye di tot on peûpe, po todi disparechu.
Ça fét ki l' payisadje aveûve dimeûré insi, deus miles noûf cints vint-deus ans d' asto, pol boune råjon ki les djins des ôtes payis spårgnîs pal catastrofe, ni s' î avinne pu måy avinturé, rastinus k' il estinne pa one bleuw peû k' il n' savinne mêstri. Cand, etur zèls, i cåsinne di ci moudri payi la, c' esteûve po rminbrer li crwèyince populêre ki djeûve ki li Nwâre Biesse a cwanes ènn aveûve fét si rwèyåme.
C' e-st insi k' on n' esteûve la, après 2920 (deus miles noûf cints et vint) ans, sins måy pu rin sawè do vicadje des djins k' î avinne dimeuré. Les pu grands arkeyolodjisses, zels-minmes, n' avinne måy sitîs capabes di s' è fé one idéye.
Pû adon, gn a one carantinne d' anéyes, one patrouye di cénk soûdârds del PAAG - li "Police Aturcotinintrèce, Atursideråle et Galactike", kerdjîye do survèyadje des zones epestifèréyes - comandéye på Lieutnant Roga Viroluss, aveûve passé li long do secteûr vint-chîj, do dezêrt "Waloniuss Beldjica".
I rotinne onk padrî l' ôte, rostis på solia do mwè d' awousse cand Roga aveûve rimarké k' il avancinne tot do long d' on vîy meur bwardant seûrmint on ancyin viladje dispû lontinmp rovî.
Li dagn k' il astinne ki rotinne dissu [sur laquelle ils étaient en train de marcher] esteûve rascouviète d' one grijåsse poussêre, dîj cintimetes sipèsse, ki s' surlèveûve a chake di leûs pas.
Tot d' on côp - il esteûve long eri d' s' î atinde!- li têre s' a drouvu dizo les pas do lieûtnant. Cici trèbuke et va tchér li tiesse padvant dins on grand trô. Lacobin k' el sipesse coûtche di grîjès cêdes [cendres] a amwarti si tumadje. Il a passé hute sins s' plu rastêre et, po fini, aler buker dissu one dagn ossi deur ki do beton.
Maké, stoûrdi dins s' trô, nosse Roga a dmeuré sins boudjî, sul timp ki l' poussêre achèveûve di s' rapwazer. Ses omes, zels, cachinne après, tot sbarés k' il estinne di n' èl pu vôy.
One eûre après, rivnant a ptits côps a li, Roga Viroluss s' a trové tot biesse tot vèyant k' il esteûve tchèyu å fond d' on puss, et k' i rwêteûve l' intréye d' one fwârt grande måjo è rwine ki n' aveûve måy sitî rpéréye et cataloguéye påzès savants-cacheûs.
Li pô d' lumêre ki vneûve did padzeû raclêricheûve on dobe uch k' esteûve å lådje, discouviant li preumêre pîce d' one grosse båtîje, co a pwinne astampéye.
Di dpu a pu estomaké pa çk' i vèyeûve, et come di djusse tot ossi curieûs di çk' il aleûve rescontrer, li lieûtnant s' a tot dousmint afrantchi, et avancer di sacantès hazéyes [pas]. Tot d' on côp, nost ome tume so l' intréye d' on deûzyinme uch, avu on skèlète tot djani come di l' ivwêre, ki tneûve co dins s' dwète mwin one grosse clé.
"Seûrmint li clé do preumî uch, sapinse Roga dins li-minme, k' i n' aveûve motwè nin yû l' timp d' sèrer. Mins dins l' ôte mwin dabôr ? Cweski c' esteûve bin ki ci clotche di bronze la, del grocheû d' on pêlon ?
Al têre, di ttåtoû d' li, sacantès cacayes di plastik ont tot d' chûte rèwèyî l' interesse da Roga Viroluss. Leûs fômes, leû vîyesse, c' estêuve ostant di tèmwins d' on timp evôye dispû fwârt lontimp.
- Eski ça vos va, ô, lieûtnant ? a-t i dmandé onk des omes k' aveûve dimeuré padzeû et k' èl aveûve ètindu rinachî o fond do puss. N' avoz pont d' må ? Avoz discouvièt one sacwè ?
- Ça va, dji n' a pont d' må, a respondu Roga. Continwoz l' patroûyadje dins l' coron. Su c' timp la, dji m' va fé on invintêre di tot çu ki dj' wè véci, ki dj' mètré dins m' rapôrt è rintrant al bâze.
C' e-st insi ki Roga Viroluss, comandant å mutan d' on dezêrt one patrouye del PAAG, padzo one tchaleûr di carante dègrés, a discouvièt su on emplacemint lomé dinltimp "Fossa-Brébona", des rwines k' avinne l' aparince d' on fwârt grand batumint.
Richapé ene miète, li lieutnant Regoluss emila so si ptite pwartåve tévé eviè li consièvriye des vîyès umådjes [Centre de documentation] del Bâze. Ça n' a nin tchicté: après deûs munutes, les racsegnmints adârinne sul pitite wêtroûle [écran] di l' indjole. Voci çu k' on-z î pleûve lire:
"Vos estoz djusse su l' intréye d' on ancyin batumint, ki sierveûve a des djins ki pratikinne li cule [culte] d' one foû viye rèlidjon. Li soûmint [assise, base] di ci crwèyince la, pareche-t i, c' est li vikériye d' on ome mwârt clawé su one crwè, po-z awè trop vèyu voltiy les djins do monde etîr. Co sorlon les scrîjadjes di c' timp la, vos avoz tchèyu dissu çu k' on loméve adon li Parvi d' one Colèdjale. Ces mots la provnet do lingadje di c' timp la. Todi a vosse siervice po dz ôtès racsegnmints !!! "
Asteûre bin rivnu a li, Roga s' a rindu compte k' il aveûve riculé di d' abôr trwès miles ans è-n èrî, al fène comince des longs voyadjes atursiderås...
Sins rin dîre a ses omes, et co mwinss rade, sins lzî dmander on côp d' mwin do peû di leû inviyes po les viyriyes et leûs mwês racontadjes, Roga a comincî a fé l' invintêre et li rlèvé des viys trèzôrs k' i vneûve di discouviè. Passé l' preumêre grande et dobe pwate, gn aveûve co, aclapé å meur di gåtche, a on mète hoût, on ptit batch di pîre avou, co å fond on restant d' euwe tchamossiye.
Après on deûzyinme uch, ossi a deus batants, i s' a trové djuse padvant one grande tåve fête di mârbe, k' aveûve seûrmint siervu do timp di c' civilisacion la a des sacrifices do totes natures. A preûve, li skèlète k' esteûve sitindu fin long a ses pîs. Si drwète mwin sèreûve co one viye crwè d' keûve, avou, aclapéye dissu, li posteure d' on ome a mutan disboté, ses brès stindu onk et l' ôte dissu les acostés di chake couche [branche] del crwè.
Dissu l' grande tåve èwou k' des restants d' one blankeuwe nape pindinne co - on mêsse-åté, va, dandjreûs, come on-z ennè cåzeûve didins les racsegnmints electronikes co so ses agayons - gn aveûve, come si on vneûve di les î mète, on grand vâze d' ôr, lomé cibwêre, insi ki deus grands tchandlés a chîs couches [branches], li tot fét avu d' l' ôr.
Padzo li skèlète sitindu, des bokets d' blanke dintèle et on grand colé, fét d' one tchinnete di keûve avou, atatchî dsu, one trintinne di gros mas [billes] di nwarbwè [ébène]. Divant l' tåve, et di chake des costés, gn aveûve des rindjiyes di chames sicultés, ki mostrinne des sinnes [scènes] k' avinne seûrmint on rapwârt avou one sèke [secte] ou l' ôte. Les djins ladsu rprèsintés estinne tchåssîs avu des sandales di cwade, botés [vêtus] d' one longueuwe cote sèréye padzeû leûs hantches avou, sweye-t i li minme grand colé d' keûve a grins, sweye-t i one grosse et longueuwe cwade. Li preumî lèveûve si drwète mwin, come po bèni, l' ôte mwin sereûve on grand baston.
Sul dizeû di ces chames la, bin wårdéyes mågré li longu timp passé, des grandès umådjes riprèsintant todi l' minme ome, mins dins des diferints payizadjes, estinne aclapéyes dins des restants d' dôrés cades åzès sètchès scayes, k' ont tchèyu cand Roga èlz a djondu. Su l' dizeû del tåve, li minme crwè ki l' cène do skèlète, mins branmint pus grande.
Di hâre et d' hote, des posteure di djins et totes sôrtes d' ostéyes k' avinne seûrmint sièvu åzès fiestadjes k' avinne sitîs fét dins l' batumint èwou k' il aveûve tchèyu.
A costé d' l' åté, on cofe di mwèyène grandeû, sculté li ossi d' one tiesse di grand chef, avou one inscripcion sicrîte dins on scrîjadje dispû lontimp rovyi ki Roga n' a seû comprinde ki bin pu tård. C' esteûve marké: "Sanctus Follianus".
Todi poussî pal minme inviye di vôy todi pu lon, nosse lieûtnant a continuwé d' cachî padrî on meur ki côpeûve ås trwès kârts li batumint, et c' est la ki l' a yû l' pu grande surprîje di c' djou la.
Su tote li longueû et l' lårdjeû del place k' i vneûve di discouviè, l' ome a vèyu one cintinne di skèletes, pitits et grands, èmacralés onk dins l' ôte. C' esteûve come si l' mwârt les aveûve surpris tot d' on côp, les fiant tchêr come des moches sins pont d' ôte rastinadje ki l' dagn. Li dagn k' èlz aveûve rastinus po todi !!!
I gn aveûve la, des skèlètes di grandès djins, insi k' branmint des èfants.
K' i pwartiche ses oûys èwousk' i vleûve, Roga vèyeûve des ostéyes k' avinne siervu a ces djins la tot å long d' leû vikêriyes et k' il avinne apwarté avou zels cand les sirinnes avinne hûlé li cominsmint del catastrofe.
Gn aveûve, ki pindinne pa boket a des pwate-mantias, totes sôrtes di mousmints insi k' des restants d' tchåssure en trin d' tchêr è poûre.
Des dijinnes di pots di diferintes grandeûs et d' parfondeûs trinninne su des etajêres. On ptit globe di vêre avou, åddins, des fins fils d' acî, pindeûve å plafond. C' esteûve co seûremint on ôte simbôle do Diè "Watt". I raclêricheûve on grand murwè metu sul dizeû d' one basse armwêre, mârkant pa s' prèsince minme l' inutile biestriye des djins di c' timp la.
Par ci, par la, gn aveûve co des antikes meûbes, tåves et tchèyêres, a n' wazu djonde, peû k' i n' tchèyîche è poûre.
"Wête on pô, la twè, pinsi-t i Viroluss, vola les dêrins tèmwins acuzeûs d' on jènocide, ki l' cåze, c' e-st one socièté ki n' a seû mêstri l' atome, pask' èle n' aveuve k' one idéye, ci société la: todi agrandi li ritchesse di ses mimbes."
Bin rindjîs dins les ridants di ces meûbes la, des couyîs, fortchetes, coutias, des loces et chumretes d' ôr et d' ardjint, des jates, des assietes et des plats d' pôrcèlinne. Pu c' côp la, dins on rèclô, des sayas, des brouches, des cuvèles, sins rovî on hoût frigo, po wårder di tos timps li bone gosse di leû-z amindjî et bwessons di totes natures.
Dissu one basse armwêre, on carè cofe d' on dméye mete cube, a pô près, fêt di plastik richonant a do bwè. Su li drî, one bombéye couviete d' èwou k' sôrticheûve deus côrdèliêres. Su li dvant on matt et blank cavå di vêre: c' esteûve one antike bwesse a umådjes [poste de télévision] k' aleûve fé l' bouneûr d' on coleccioneû ou l' ôte.
Todi poussî pa s' curiôsité, impossipe a rastêre, Roga a rwêtî padrî on bas et spès uch di tchinne ki doneûve dissu one basse et blankiye tchambe. Cilèle-ci n' esteûve meubléye ki d' on strwèt lét di fiêr, deus tchèyêres di blanc bwè tote di sclinbwagne et one pitite tåve avou dsu on gros lîve tchèyant è poûre li ossi min k' on on pleûve co lîre dissu: "Li Bibe sorlon Sint Djan"
Dissus l' lét d' fiêr, on dêrin skèlete esteûve sitindu fén mièrlong. D' après ci ki li lieûtnant pleûve vôy, il aveûve sitî essèvli avou branmint d' sogne. Tot rwêtant les restants des farlokes ki gn aveuve åtou d' li, i pleûve adviner ki l' djin, après s' mwârt, aveûve sitî rboter [revêtu] d' on nwâr costume dissu one bèle et blanke tchimîje, des nwârs solés et on drole di tchapia a cates cwéns dissu s' tiesse. Les djins d' adon l' avinne sitindu su s' lét bin a yute des mwêjtés et mannestès des radiacions di l' êr èpestiféré, padzo on clér ridå d' plastik, su tote si longueû et a pô près a one eû d' deus metes. Dissus s' pwetrine, one caréye plake d' ôr avou, gravé dsu, si nom " Dwèyin Julius Van-Palêrnostêr" et li date di si skèpiadje "2028 " et on vûde pol date di s' mwârt. Mins ki Roga a vitmint adviné ki c' esteûve l' anéye del catastrofe - 2075 -
Li pu ewarant, c' esteûve ki totafêt esteûve riconèchåve, mågré les dabôrd trwès miles ans passés dispû les fameûses èsplôzions.
A costé do lét, on blanc, hoût et ctrawé batch di fayince, fé po s' î achîde, avou on restant d' nwâre couviete, riloyî a on rèzervwêr a euwe pa on tuyå d' keûve. Di l' ôte costé, on blanc vacha d' plastik, bin rèbouré d' satin. Li fond aveûve sitî bin tapissî d' on fén matla d' linne. A costè do vacha, si couviete garniye di gros et djanes viss.
E ruvnant su ses pas, come po sôrti, Roga a co vèyu su les rwines d' on balcon, l' aparince d' one dozinne di tuyås di diferinte grocheû, dressîs tot drwet conte on pan d' meur, divant tot on djeû d' prèsintwêrs a musike. Co tot esbaré pa ci k' i vneûve di discouviè bin mågrè li, Roga, Viroluss a sôrti foû d' l' ancyinne colèdjale et rmonter å djoû, êdi pa ses omes k' èl ratindinne etot transichant.
Si preumêre bèzogne è rintrant a s' bâze di Stocol a stî d' adverti li cinte arkèyolodjike aturplanétêre di Pèkin al Chine, tot-z-î èvoyant si rapôrt et tos ses rlèvès topografikes, insi k' one lisse bin èsplikéye des novias trézôrs discouviès.
Li novèle s' a stindu å dtraviè do monde atursiderå come one trinnéye di poûre. Binrade, on a vèyu ariver di tos les continints des planetes fèderéyes, èviè l' dèzert Waloniuss del zone vint-chîj Beldjica, des bindes di djonnes siyintifiks, arkéyologues ou istoryins, et copurade des colèccioneûs - onêtes ou måwonêtes, vinus rpêrer l' èplasmint k' aveûve sitî lomé do timp di s' vicadje " Fossa-Brébona".
Après ki lz otorités uchinche fét l' triyadje des mwêjes et des bounès djins ki s' prôpôzinne, li bèzogne do rèlîjadje di tos les trézôrs discouviès a deuré trwès bounès anéyes. Si n' est ki sul difén d' él catryinme såjon ki les djèyografes di Moscaw ont seû fé les plants etîrs di l' ancyinne Colèdjale Sanctus Folianus di Fosa- Bébona.
Su c' timp la, les istôryins ont discouviè branmint des scrîjadjes sicrîts dins on fwârt vîy lingadje. Témint vîy ki lzeû a falu rmonter djusk' å timp des Cèles [Celtes] po sawè ki c' lingadje la c' esteûve do walon, li minme nom ki li ci del race des djins k' èl ont cåzé djusk' al difén, è 2075 (deus miles septante-cénk).
Tant k' a Roga Viroluss, il a stî dècoré del sitwèle di platène, po service eccepcionél rindu al Soce d' Arkèyolodjiye Atursideråle. Co après, il a stî lomé colonel del bâze di Stocol.
Odjoûrdu li zone vint-chîj do dèzêrt Waloniuss Beldjica est todi disfindeuwe di vizitadje. I paret ki, di totes les djins k' avinne sitîs admetus d' î moussî après l' grande discouviete, branmint ènn ont moru, mwârt d' one maladiye k' i n' a måy sitî diyagnostikéye.
Par après, li rascråwe a cotinuwé a fé ses ravadjes. Branmint des djins crwéynut co ki l' Nwâre Biesse-a-cwanes î rnache co sins rlache. L' intréye ènn a stî disfindeuwe en chîj miles swessante-chîj ...
_________________
Po dipu d' racsegnmints, vos ploz atôtchî li:
Cinte Atursiderå Arkèyolodjike et galactike po les syintifikès caches.
Dèpartèmint Civilizåcions di l' ancyin timp et des zones dèzêrtikes.
N° 0081-C-C-O 425- P. K-
PEKIN- CHINA
Georges Michel, 1997, nen eplêdé [inédit].
Modêye e rfondou: G. Michel
Harmonisation des graphies des textes présentés sur ce site: véci
(Back page principale) Alans rzè al mwesse-pådje
(Back textes centre-wallons) Po raler al pådje des scrijhaedjes e mitrin walon.