|
|
Paul Renson, écrivain wallon Li pådje då På Rènson, du Hu. |
|||
|
|
Paul Renson, écrivain wallon Li pådje då På Rènson, du Hu. |
|||
Dressêye:
Fonsine d' Ås Lådjes
Dimegne qui vint, c' est l' Noyé. Une bele fiesse, et l' ocåzion dè hoûter del bele muzike, des contes di dvinltimp et des belès fåves ki v' mouwet. Vo nnè chal ine del Hesbaye...
On conte sovint les minmes afaires, å Noyé. Oubin des contes ki raplet l' memwere di djins k' ont fait l' bin, ou d' afaires ki s' ont passé sol fin d' l' annéye et k' les djins, ewerés, boutint des eclameures, tot dhant: " C' e-st one miråke !"
Nosse camaråde Paul Renson, k' est d' Warnant, nos conte l' istwere d' ine djin ki vikéve å rcwè, e s' vinåve, et k' a-st avou on côp ine bele visite, li nute dè Noyé...
Les Lådjes, a Warnant, c' est pu vite k' on pré, on marasseus terin ki s' sitind dvin les campagnes, inte li pateure Straile et l' bwès Royé. On n' î mete nin sovint pahe des biesses cåze k' il î fait vormint trop frehiss et k' i n' î crehe ki des målès djebes, des cladjots, des djwints et des crås pôpîs (Renoncule grasse), totès plantes k' inmet bin l' aiwe.
Totes ces aiwes la provnet des sûrdants des Buretes, ki finihet par si rassonler po fôrmer on ri k' est co noûri pa deus fontinnes l' Armeya et l' cisse k' on lome tot bonmint li Golète d' Ås Lådjes. Des aiwes k' estît dvinltimp ricmandeyes ås malådes par li vî medcin Neuville di Vå, telmint k' ele estît peures, cléres, frisses et sawoureuses !
Po l' djoû d' oûy, ces deus belès fontinnes ni sont pus k' des ptits sûrdants ca l' pus gros d' leu debit a stu distoûrné par li Sôcieté d' distribucion, po chervi les grandès veyes.
Et dpus, li pô d' aiwe ki vint co foû d' tere n' est pus bone å bûre avou les angres k' les cinsis metet todi d' pus 50 les teres d' al copete.
Dè timp k' i n aveut å Warnant ene rapreye [tannerie], les Lådjes chervît di bassins di tamhedje. Li pré esteut pårti e treus par des digues so l' lårdjeur. Les aiwes si stamtchît et si raclerît tot passant d' on bassin å l' ôte po finålmint con e ri k' aléve so Dreye fe toûrner li grande rowe dè molin d' Toultia.
Asteure k' i n' a pus nole rapreye et k' les bassins n' chervet pus, i sont todi triviersés par li ri ki les gamins di m' timp arestît tot båtihant on hourlé. Adon, li ri si stindeve divinl' prumi bassin et nos procuréve å boût d' sacwants djoûs ene bele picine, di cwè bagnî et minme naiwî. On s' crûhéve al mér !
*******
Divin on fwért vi timp, paret k' i n aveut la Ås Lådjes on tchestê mins k' nole vicante djin n' a måy veyoû. Il åreut stu ralouyi å ci d' Oûtrimont et al cinse di Tchantrinne par ene sôre di bôme. Li cinse di Tchantrinne, a Dreye, a stî dås Cmandeus dè Tampe [Templiers] pu dås Cmandeus d' Malte.
Pol moumint, i n a co, e mitan des sankiss , çou k' on lome Li Tombe, on croupet wisk' i crehe on tchinne ossi vi k' les vôyes. A-t i måy on curieus k' åreut fait l' såye dè trover ladvin on messedje de vi timp ?
Çou k' les pu viyès djins ont cnohoû dvin leu djonesse, c' est li dmeure da Fonsine d' Ås Lådjes, ene tote pitite mohone, fåt dire ene mazeure, k' esteut la tote pierdowe, bin lon eri des mohones dè viyedje.
'L estût nåhi, l' martchand d' pretrole
Vochal kimint k' i m' ont raconté l' istwere dal veye Fonsine ki dmoréve la tote seule, n a cåzi deus cints ans, avou come seuls vwezins des pietris ki fît leus nids dvin les cladjots, des rinnes et des maclotes plin l' ri.Å réss, on dit co asteure "Li trô des Rinnes".
Fonsine vikéve, paret i, d' ene tote pitite pinsion ki lî vnéve del France, wiski si ome, on maçon, aveut stu tôwé divin èn accidint so si ovredje. Li facteur ki lî pwertéve tchåssive sûrmint, å çt ocåzion, des grandès botes !
A mitan mesbridjeye, Fonsine ni sôrtéve fåt dire pus foû di s' mohone. Li dimegne, e l' osté, i lî arivéve de rçûre li visite des djônes djins de viyedje po s' fé taper l' cwåte [lire dans les cartes] et k' po paymint lî fît ses comissions. Mins Fonsine, k' esteut ene bone crustinne [chrétienne] et fwért oniesse, ni féve noû mistere di çou k' ses cwårdjeus årît anonci. Ele dihéve leye-minme k' i n' aveut rin d' serieus ladvin et qwand ene djône crapôde féve on sohait, ele lî dhéve djintimint : "Dihans pu vite, mi feye, nos deus essonle, ene pitite påter a Notrè-Dame di sol Såte".
On djoû di dvant on Noye di c' timp la, Arnol, li martchand d' petrole ki dmoréve e viyedje, aveut baicôp droumtiné avou s' tcherete et si tchvå po chervi totes ses candes [clients]. On timp d' pleve et d' nivaye ni l' aveut waire aidi ! Binureus, i rintra vè dih eure al nûte, istwere di s' rineti et d' esse prète pol messe di meynût.
Adon k' i disteléve si tchvå, n' vola-t i nin k' i tûze d' on côp k' il aveut roûvi de chervi l' veye Fonsine ! Ele aveut portant hérî [insisté] li meus passé po k' i n' el roûvahe nin.
Mågre l' måva timp et k' il esteut nanti, Arnol, bon apôte, ratela si tchvå et rprinda l' vôye di Dreye, vè les Lådjes.
Arivé dvant l' pî-sinte ki minéve al mohone da Fonsine, adon k' i rplovéve a rlahe - ene pôriye pleve, a mitan nivaye, freude et frehe, tchesseye pa ene neure bîhe ki trawéve les mousmints et l' pê - et ki l' vôye di tere divnéve ene veritåbe troûflire [tourbière], vola-t i nin ki les rowes del tcherete s' efoncît e watchiss [dans le bourbier]. Pressé, Arnol aveut dvou avanci trop lon e pazê!
Mågre k' il escoredjive si pôve tchivå, rin a fé po vni foû del werbîre [fondrière] ! Minme les pates des pôvès biesses s' emarassît [s'embourbaient] dvin les broûlis.
Arnol n' aveut rin d' ôte å fé ki d' aler a pî mon Fonsine po-z espiker s' maleur! I prinda cwand minme ene cane di petrole po l' chervi.
Arivé dvant l' veye mohone, Arnol tocta sol seule finiesse, k' aveut pierdou s' volet, råyî par li vint.
Et s' veya-t i ki l' veye feume aveu-st espri ene tchandele divant l' posteure di l' Avierge.Il etinda k' ele tchantéve on vi boket d' Noyé d' ene pitite vwè tote doûce. I n' comprinda k' ene fråse "Cist efant plin d' coleur avou cisse boke di soûke" ca Fonsine si têha sol côp et vna drovi l' pwete.
Arnol lî conta si avinteure min leye, Fonsine, ni pierda waire li tiesse et dmanda a Arnol d' intrer et di priyî tos les deus bin fwért, la ki dvant l' eure del naihance da Jezû, lu n' pôrût sûr ki d' lezî fé gråce.
Les djins racontet co k' après aveur insi priyî a dgnos tos les deus, Arnol et Fonsine, rivnous adlé l' ateléye, toumît tot paf dè vèyi li tcherete mousseye tote seule foû d' l' ôrbire et li tchvå toûrné tot seu dè bon costé po raler bin a pates.
Bobone ou macrale...
Fonsine et Arnol sont mwérts dispôy bin dè timp et li ptite mohone d' Ås Lådjes n' est pus la non pus. Dji n' l' a måy veyou min tot l' monde a Warnant sét bin k' ele a egzisté et k' Fonsine î dmoréve tote seule eri de viyedje... sin parints, sin vwezins et k' c' esteut ene bin binameye feme... mågré k' sacwantès målès linwes pretindît k' cesteu-st ene macrale !
Paul Renson, divin: l'Aronde (pitite gazète do Payi d' Hanut).
Istwere di Påkes.
Come nos vnans de fiesti Påkes, dj' a rtûzé tot d' on côp a çou ki s' aveut passé, a c' moumint la el Beljike, so ls etrevins d' l' annéye 1979.
E 1979, nos n' avîs pu nouk å gouviènmint, et mågré co traze sayes, n aveut vormint nin moyin d' emantchî ene ekipe po rkidure li payi.
C' esteut dedja l' crize, l' ovredje ki caléve, li gréve ki mançive, et çou k' on louméve "li margaye des lingadjes". On n' s' etindéve pu inte Flaminds et Walons, et les Brusleres n' estît nin mons grigneus. Tot l' monde grognive, et n aveut pus k' des måcontints.
C' e-st a c' moumint la ki l' racro ariva ! Faléve co pår cist emacraleure la åddizeur dè martchî. C' esteut, come on dit, pår li feute [le comble] !
Nos estîs l' djoû d' Påkes å matin. Adon k' les djins comptîne come chake annéye, etinde soner les clokes a totes les eglizes et a totes les tchapèle dè payi, on-z åreut oyou voler ene moxhe ! Rin, nin minme li pu ptit hîltedje ou l' mwinde bôme !
I s' fala bin vite rinde compte del calinreye [perfidie] : les clokes k' estît rèvôye a Rome dispôy li djûdi sint n' estît nin rivnowes. Nole cocogne dizo les gruzalîs po les efans.
Faite a faite ki les eures passît, li situåcion divnéve todi pus mançante !
Po les Walons, c' esteut co ene emantcheure des Flaminds, et po ces chal, ene macralreye des Walons !
L' ancin gouviènmint, ki traitive hali halof les "afaires è-n atindant", s' apôrçuvant ki çoula aléve toûner må, si rapoula å pu-z abeye å Tchestê d' Egmont ! Après ene nute di blamante kibaltreye, i n' trova k' une îdéye : k' i pète ou k' i hèye, i faléve sol côp evoyî ene sakî a Rome po-z aler trover l' Påpe et lî dmander des comptes !
Ene sakî ! Mins ki ? E vola co ene feye li discucion ki ratakéve di dpu bele : on Flamind, on Walon ou on Brusselwès ? On catolike (paski les clokes l' estît sûrmint) ou pus vite in ome di hintche (paski les clokes, c' est l' ovrî ki les aveut fondous).
On passa l' nute et pu co l' djoû d' après sin-z avanci d' ene simele ! Li peupe, metou å clér par les gaztîs et l' tévé, kimincive a nn avu s' compte: i grouléve, et torade, ci sereut l' aredje !
C' est adon k' in ome vina dire k' il aveut trové li rméde; i s' prezintéve po såver li situwåcion et féve valeur ses atotes: i cnohéve ossi bin l' flamind ki l' francès, et minne di puss l' itålyin. I sepéve bin l' vôye et il aveut minme ses intréyes e Vatican wisk' il aveut stu beni par li Påpe apres avu corou et gangni li Tour d' Itåliye a velo !
Eddy Merkx, c' esteut lu, et c' esteut bin l' ome k' i faléve po distwertchî ci baltedje di måle aweure !
Po meriter l' gråce de rûssi s' perlinedje, nosse tchampion propôza minme de fé l' vôye a velo !
C' e-st insi k' i rôla ene saminne po s' ritrover finålmint sol Via Roma, après avu triviersé co traze viyedjes wisk' il aveut gangni tant des coûsses !
Il esta bin ewaré di n' etinde soner des clokes k' ene feye foû des limites del Beljike !
Eddy foûrit rçuvou tot simplumint par li Påpe Jean Pål et i pola plêti nosse cåze de mi k' i pola.
Li Påpe li esplica ki les clokes del Belgike avît d' zelminme rifusé de rgangni les clokîs d' nos payis pol djou d' Påkes, hodéyes k' ele estît de veuy les omes di pårti piede leu timp a s' kibate po des couyonådes di lingadje.
Min l' Påpe foûrit gangni par li bone fwè dè plêteu, et s' dijhant ki l' popûlåcion, leyminme, valéve bin mî k' totes ces calinreyes di politichins, i cmanda å clokes dè raler å pus vite et ene feye rèvôye di s' mete a triboler po dmander a tos les omes et a totes les femes del Beljike di s' disfé d' leus sotès kèrele et de viker påjhûles !
Ci foûrît po l' pu sûr li pus bele victwere da Eddy Merkx!
Une coûte victwere portant, ca bin maleureuzmint sin leddimin ! Ni dvreut on nin portant, et ene feye po totes, profiter del lèçon?
Paul Renson, divin: l'Aronde (pitite gazète do Payi d' Hanut).
Harmonisation des graphies des textes régiolectaux présentés sur ce site: vochal
(Back homepage) Alans rzè al mwaisse-pådje
(Back textes est-wallons) Po raler sol pådje des scrîyedjes è walon dè Payi d' Lîdje.
