Sélection d' expressions météorologiques. Ralîjadje des ratoûrnûres sul tins k' i fwêt. |
25 a) i gn è pont d' dîj d'avri ku l' coucou nul dit !
a l' Ârdène, toudi, ca al Fåmène, c' est l' minme spot avu " gn è pont d' prèmî d'avri... ". Ça mousture co bin k'i gn è ène difèrance du dîj djoûrs pou les såjons atur lu Fåmène èt l'Ârdène.
Henry Ferrauche, du Transène
46a i fåt sèmer l' swâye dins la poûssîre, èt l' avonne dins la goutîre
i fåt sèmer l' swâye k' i n' plût nin, èt l' avonne cand i plût.
48a cand tu wès l' åbe Abrâm å matin (avu l' pî a Rdû, a Mûze), c' est pou plûre doul vèspréye.
48b cand l' åbe Abrâm è l' pî dins in tayurê, c' est pou plûre.
in tayurê, c' e-st in gros nwâr nouwadje, k' amonne ène pitite waléye mês ki n' dère nin.
a Bûre
62 Cand l' bîje rouviye fèvrî, ile nu rouviye nin mêy.
Robert Detroz, du Rdû
63 Si fèvrî djouwe du s' durî, mârs trouve ses potès plins.
Dju v' cåze d' in mwès d' fèvrî k' il è fwêt frèd, mês, al fin dou mwès, vla k' i rligne, èt i plût. Les potès (l' êwe d' åddulon des vôyes) sont rimplis ou prumî d' mârs.
a Viance
64 Plûve ou mwès d' fèvrî våt d' l' ansine.
A Fayi-l'-Vaneus
65 Cand la ronche goute ou mwès d' mârs, l' iviêr est houte.
Poucwè? Pasku les ronches sont toudi ou fond des bwès, duzous les åbes; c' est la k' la nîve èt la djaléye dumèrat les dêrines. Si ça rligne minme la, c' est k' c' est rligné partout.
Robert Detroz, du Rdû
66 Come mârs trouve ses potès, i lzî lêche.
S' il è plû brâmint ou mwès d' fèvrî, èt k' ça è rligné, èt k' i gn è des potès (des basses d' êwe) tout du long des vôyes, i plûrè tostant ou mwès d' mârs. S' il è fwêt setch ou mwès d' fèvrî, èt k' i djale al fin, adon, i n' plûrè wêre ou mwès d' mârs non pus.
a Viance
67 Cand i djale ou mwès d' avri, c' est pou doul mizére toute l' anéye.
Pasku poucwè? Pasku ttafwêt est lvé, les åbes ont fouyé. S' i djale, ça årè malåjî du rprinde.
Robert Detroz, du Rdû
68 S' i plût brâmint ou mwès d' mêy, c' est signe d' abondance.
Pasku l' iêbe va créchu dins les patures, èt les biêsses åront a mougner; les fûrs su vont stinde; les dinréyes ossi.
Robert Detroz, du Rdû
69 Solê èt tounwâre ou mwès d' djulete rimplichat cåves èt gurnîs.
Les oradjes vont rêwer les dinréyes ou moumint k' ille a-n ont l' pu dandjî: ou påmadje. Ça frè des bèlès spessès påmes, avu brâmint dou grin. Et l' solê les va fwêre meuri.
Robert Detroz, du Rdû
70 Cand on wèt la rôye-Sint-Djan ou mwès d' octôbe, c' est doul plûve pou mwintes djous.
Robert Detroz, du Rdû
71 Twâs djous d' nîve ou mwès d' nôvimbe valat mî k' in bègnon d' ansine.
Pasku poucwè? Lu nîve va rcatchî les dinréyes d' iviêr. Coume ça, ile n' adjalront nin, èt ile s' abruvront tout doûsmint cand i rlignrè.
Robert Detroz, du Rdû
72 Cand les ptits bèdots zoublat les cate pates a côp, c' est signe du plûve.
Châle Delaitedu Rdû
100 I gn è nin si lêd sèmdi ku l' solê n' loût l' après-mîdi.
Si vous vloz fwêre ène grèyéye (in barbecue) a l' uch, tûzoz a ça
Yves Gourdin, du Bertrès
101 Cand l' solê loût su l' åté al tchandleur, lu leu rature dins sa bôre pou chîs smwinnes.
On dit ossi: l' oûrs rumousse a sa bôre pou cwate sumwinnes. Ça vut dire ku, s' i fwêt bon al tchandleur, i va fwêre in mwès d' fèvrî fwârt frèd.
Camille Henri, du Transène
102 Lu ptit mwès est l' pu mèchant des mwès.
C' est l' mwès d' fèvrî, usku l' frèd est l' pu hagnant.
Gaston Lucy, d' Bîve
107 Cand toutes les Påkes sont d' avri, date la mouche èt la burbis.
Cand les Floriyès Påkes (les Ramôs), lu dîmatche du Påkes, èt l' dîmatche après Påkes tumat tous les twâs ou mwès d' avri, c' est k' Påkes e-st avanci. Adon, i frè co frèd cand les burbis agnulront, et cand les mouches d' apî samront (les abeilles essaimeront)
Flipe Aubrî, curé a Nolèvå a 1782
147 Frèchs avins, sètch estè; sètchs avins, frèch estè.
S' i plût ou mwès d' déçambe, i frè sètch tins d' l' estè, èt l' contrêre. Les avins (pluriyel a walon), c' est les cwate sumwinnes dud duvant l' Noyé; a francès, l' avent.
l' abé Aubry, du Nolèvå, a 1792
150 Doul nîve ou mwès d' avri, c' est d' l' ansine du burbis pa tous les courtis.
Ça nous mousture co bin ku, dinltins, les ptitès djins des gros bourks, coume Bertrès, tunint des burbis èt des gades. L' ansine du burbis est pu ritche ku la cée d' vatches. On n' suternichot [mettre de la litière] nin les burbis.
ramèchnè pa Michel Anselme a Bertrès.
158 I fwêt bon samer l' avonne cand la cwane dou bû goute.
ça vut dire cand i fwêt frèch. On dit ètou: " I fåt samer l' avonne dins la goutîre. "
l' abé Aubry, du Nolèvå, a 1792
160 Date l' avonne ku la Sint Bartoloméye pourmonne.
la Sint Bartoloméye, c' e-st al fin dou mwès d' awouss; I put ddja bîjî, û fwêre grande êr. A c' moumint la, les avonnes sont meures. Ça fwêt k' s' i gn è dou vant, ça va fwêre cheure toutes les påmes.
l' abé Aubry, du Nolèvå, a 1792
162 les bikets d' avri
c' est des waléyes k' arivat souvint avu des gurzês, ou mwès d' avri. Ou Bon Payis, ki sont avancis d' kinze djoûs su nouzôtes, don, zès, c' e-st ou mwès d' mârs: ça s' loume les vês d' mârs.
175 anéye du baloûjes, anéye du pèmes
Co in spot [proverbe] ki n' siêve pu a rin, pusk' i gn è pupont d' baloûjes [hanneton], èt k' les pèmes, on les atchète ou martchand. Dinltins, les baloûjes, c' astot ou mwès d' mêy: ça anonçot les cwèdadjes du pèmes dou mwès d' octôbe.
259 Caburtè cîl, cadoréye fame, nu dèrat jamwê advitam.
In cîl (cièl) avu des ptits fins nouwadjes, a môde du poy du gade (du cabe, k' on dit après Rotchå), ça n' dère nin lontins: c' est pou plûre après. Ene fame ki s' cabore, ki s' tchabore, ki s' makiye dutrop, ça n' dère nin lontins non pus: ça flanit.
dins l' Bruneau (1912)
265 In stron d' pourcê.
C' e-st in toûbion d' êr (un tourbillon de vent) ki soulûve dul poussîre. Ça put zesse mètu pou les mots francès : tornade, ouragan, cyclone, typhon. Ene frâze du Dosimont : In stron d' pourcê ku nuk nu nn avot jamwê pont vû d' parèy dins sa gârce du viye.
Albert Mahin du Transène.
391. S' i gn è dmeure dul nive su les hourlês ; c' est k' elle è ratind d' l' ôte.
Supot k' on dit å mwès d' måss.
Aline Brolet.
392. Cwand i la rletche, i la rtchiye, û : cwand i la rmougne, i la rtchiye.
On cåze du solê ki fwait fonde la dêrinne nive ki dmeure ås ôrires des bwès : c' est souvint k' i rnivrè co après
Nelly Gillet, Transinne.
L'utilisation commerciale de ces proverbes est régie par la SABAM
Alans rzè al prumîre pådje des ratoûrnûres.
(Back homepage) Alans rzè al mwaisse-pådje
(Back textes sud-wallons) Alans rza sul pådje des scrîjadjes a walon dul Basse-Årdène