|
|
Joseph Lahaye, walon scrîyeu. |
|
|
|
Joseph Lahaye, walon scrîyeu. |
|
Li pådje da Djôzef Lahaye e rfondou.
Dressêye:
Texte narratif: à l'étable un jour de Noël: Li nute dè Noyé al cinse
Petite biographie: Pitite istwere di si vicåreye.
La protection des Juifs pendant la deuxième guerre: Li " Djusse emey les Nåcions " (la récompense juive de "Juste parmi les nations")
Réflexion sur l'actualité: Les noveles di set eures et dmeye al nute al televizion
Conte de Noël actualisé: Pènéye, li rôbaleu.
Texte narratif sur la fenaison: Li fènant meu
L'accent de Verviers: L' accint d' Vervî.
Li nute dè Noyé al cinse.
- Vz estez sûr ki l' vê n' vint nin l' cou dvant, èdon Victor.
- Awè, et l' vatche n' a nen l' vêlire twertcheye. Cwantes côps vz el fårè-t i dire, po k' vos m' crèyèxhe. Dji n' a nen stu aclèvè sol plece Sint-Lambert et c' n' est nen l' prumire vatche ki dj' vêle, savez Meliye. Dispôy cwand a-t èle tapé ses êwes ?
- Cweski dj' sé.
- Lèyîz l' presser. Ele fêt plece.
- I m' sonléve k' elle esteut dèdja djus d' niêr et k' èle tripléve îr al nute.
- Ni vnez nin co bråcler, edon la.
- Ni fåreut i nin houkî l' årtisse [vétérinaire] ?
- Djans, vos savez ben k' après dîjh eures al nute, lu telefone ni va pus. Si dj' el va cwèri, må d' esse è s' mohone, li vatche sèrè vêléye. D' ottant k' on n' såreut côper å coûrt po les pazês, avou les consires [congères]. Adon, l' årtisse kiteyrè [découper] mutwè l' vê. Å pus sovint, l' lèddimin, i fåt fé touwer l' vatche. Va co ben s' on nel tape nen è trô. Si c' vatche la n' tape nen s' vê tote seule, avou ene sifête ècloneure [un tel passage pelvien] n a måy pus nole ôte ki vêlrè, savez, Mèliye.
- Vos årîz dvou dmander on côp d' min a Hinri.
- Sav' ben çou ki v' volez ? Torade, vos m' avez dit di nel nen disrindjî å Noyé. Fåreut savu cwè !
- Schoûtez on bouxhe les tchambes [on sonne à l'église]. Oyez v' ?
- Dji n' so nen soûrdåd, séss Mèliye.
- Dji n' dimane nen è stå a doze eures a meynute, savez, Victôr. Dj' ô ben [il paraît] k' les biesses si mètè-st a dgno et dvizer inte di zèles. Li ci ki veut çoula tome aveule.
- Vz estez d' doûce crèyince, èdon, vos.
- Douce crèyince tant ki v' volez. Mi matante Ziréye, ki l' Bon Diu åye si åme, a todi raconté ki l' vårlet d' mon Morê...
- Lèyîz vosse matante Ziréye et l' vårlèt da Morê è påye la k' i sont.
- Måhonteus ! Ci sèrè l' prumî côp ki nos n' îrans nen a matène. Ki va-t i dire don, Monsieu l' curé, di n' nos nen veuy a messe ?
- Si l' curé nos vout veuy, k' i vègne vêler l' vatche avou nozôtes.
- Vis volez v' ben têre ! Il aprindreut... Dji mousse foû, fez a vosse manire... Oho, vos n' dimeunez nen è stå ? Panê-cou !
- Dji n' so nen pus panê-cou k' on ôte. Ki volez v' ki dj' feye tot seu, è stå ? Dihans ene patêr so les doze côps.
- Li vatche beurule... elle est coûkéye. Abeye les cwedes et les bwès. Astokez ben vos pîs disconte del payasse, edon Melîye. Î estans n' ? Setchîz todi vè l' pé [pis].
- Mi ossu, dj' a ddja vêlé dpu d' ene vatche, savez, Victôr.
- Setchîz, dabôr ! Vos fez les cwanses, la. Evôye, li vê strind po ses flancs, i va stofer... A, vo l' la. C' e-st on torê.
- Dj' el saveu bin, edon, ki c' sereu-st on torê.
- Ben, mi ossu. Elle est treus saminnes foû di s' timps.
- Ça n' vout nen dire tcherete, edon, çoula. Cwand l' vatche a s' topet ki bize e l' êr, ele vêle on torê a tot côp.
- Oho ! C' est vosse matante Zîréye ki vz a-st apris ciçale.
- Pagnouf ! Mins, il est twertchî, c' vê la.
- Vos l' vevez aprume. Passer s' timp avou des emétrinnes [jeunes vaches], c' est po piede si cou a miletes [se ruiner progressivement].
- Vola ene afêre avou vos. On-z a sîzé [surveillé la nuit] c' vatche la des djoûs å long et v' n' avez nen co apontî l' plece po l' vê.
- Ça pwete maleur d' aprester l' plece a l' avance. On riskéye dè setchî on crevé.
- Ey, dê, lu ! Vos creyez ås macrês, paret, vos ! Dnez m' vosse fièmtê [serpette] ki dj' côpe les loyins a ene cope di djåbes.
- Dj' el va fé. Alez tchåfer dè vinêgue, avou dè peuve, è-n on pêlon.
- Li tinteure d' iyode et l' sånî [pot de sel] sont so lz egrés dè forni.
Victôr a dlåboré l' botroûle dè vê d' tinteure d' iyode et lî mete ene nokete di sé so s' linwe. I l' a stierni [dégager les naseaux] pwis l' rixhorbi avou ene twetche di strin.
- Trinte bokets d' souke, edon Melîye, e cafe.
Victôr a froté l' tchôd vinêgue sol creujhlire [bassin] del vatche, po fé disclaper l' wåde [détacher l'arrière-faix]. I lî a metou on balot so ses rins et lî taper l' boteye di cafè. Ele gourdjéye di bon coûr.
- Vola, li fåve est foû, Melîye. Li vê djougule [joue] et l' vatche rouméye [rumine].
- Têss k' ele n' årè nen ene fîve di lecê. Ele done ben vent lites, sins måke.
- Elle e donrè pol mons vent-cenk, edon, vos, avou l' pé k' elle a ! Av' veyou s' samrou [œdème ventral] ? Cwand on veut çou k' ele dinéve, estant prumioûle [primipare].
- Tant mî våt. Et l' vê, k' enn alez v' fé ?
- On l' ecråxhrè [engraisser], edon m' feye. On coudpolin, vos !
- A neni, hê, valet ! I beurè l' mitan del moûdéye [traite]. Vindez l' po çou k' on boute. Nos årans mezåjhe di çanses po payî l' trecins [loyer], li prumî d' måss. Et mi, i m' få-st on noû palto. Ki dirît i, les djins, s' dji n' sitreme [si je n'ai pas du neuf] ren a Påke?
- Leyans l', åréze, avou çoula [laissons tomber]. Sinkez nos on hena [offrez nous un verre], loukîz la, pol Noyé. Vos beurez ben ene gote avou mi, edon.
- K' i vass, paret [O.K.]. Min dj' trimpere on boket d' souke divin. Va co ben k' dj' aveu fêt mes boûketes [galettes de Noël] di l' apres nône.
- Dj' è magnreu ben voltî ene, avou dè souke di pot [cassonade].
- Mi ossu, avou del confitûre ås gruzales di mamzele.Dji les va reschandi, e l' pêle.
- Cwand dj' årè magnî, dj' irè moûde li vatche et dner a beure a s' vê.
- Ne l' moûdez nen foû [traire entièrement], edon Victôr, po l' fîve di lecê.
- Dji n' so nen èn aprindice. Alez' vis rihaper, m' feye, vos estez mwete nåhéye [épuisée].
- Vz estez to bon, vos, ki dj' va-st aler e lét adon k' mes måsséyès schieles [vaisselle sale] rawårdèt sol pire dè sêweu [évier] ! Les omes, paret ! Kesski les djins vont pinser d' mi ?
- Vos vikez po les djins vos, sins fåte. On frè l' pôrcession, a treus eures å matin, li nute dè Noyé, e nosse couhene, po mostrer ås wezins k' Melîye n' a nen fêt ses schieles. Ci côp chal, séss båcele ! [cette fois, tu déraisonnes]
- Kimint volez v' k' on dweme voci. Vosse tchivå pite, sine låker, so l' båtchéye [bas-flanc, séparation du box]. Il est byin trop forsôlé [repu]. Trop' d' avonne et trop pô d' gorê [collier]. Vola çou k' i n a.
- Dji n' a måy atelé on dj' va d' gosson [cheval maigre], paret, mi.
- O,dj' el sé ben. Ki n' frîz v' nen por lu ?
- Djo, dji m' eva, paski...
- Bon voyedje, on preye po les cis k' ennè vont ...Alê, haye ås schieles.
...
- Meliye ! Nos estan-st emacralés. Li vê est crevé !
Joseph Lahaye, divins: Coutcouloudjoû n° 18 (djanvî 1997) & Les Cahiers Wallons, 60 (11) novimbe 1997.
Accent de Fraipont (région de Verviers):
nen, ben, ren, vent-cenk sont dénasalisés: né, bé, ré, vét-cék; mais nen devant voyelle se prononce nè-n-a, nè-n-è, etc.;
v'ni se prononce m'ni
ene se prononce ëne
xh et jh et sch se prononcent H
Contact: J. Lahaye
Pitite istwere di s' vicåreye.
Joseph Lahaye, c' es-st on fel disfindeu do walon. I va a tos les raplous, totvå, usk' on cåze u k' on scrît walon, tossi ben apres Namur (Rèlîs Namurwes) k' apres Bertres (Soce des Rcåzeus), apres l' Banbwes (WASAB) u apres Djodogne (Såverdias). I scrît tofer des ptites noveles sol vicaedje di tos les djous dins les ptits viyaedjes did dinltins, u minme dins les veyes d' enute.
Petite biographie
Joseph Lahaye est favorable à l'emprunt de mots de vocabulaire d'un région à l'autre et de l'adaptation du pool de vocabulaire wallon à la vie moderne. C'est une des rares personnes née avant 1940 qui épouse ces idées.
Les noveles di set eures et dmeye al nute al televizion.
Eun èfant dhårné, mièrnu, avou on hêpiou vizèdje. Deus grands oûy ki houkèt å sécoûr, aspôye si tiesse sol vinte da s' mame, ki n' fêt pus ni sène ni mène.
Les martchî-ås-tites èt ås cwårs tournèt a brouwèt d' tchike. Li franc n' våt pus k' ene mastoke. Li florin flouwihe so pîd. Les sîcåves [SICAV] sont prètes a tchêr èl cåve.
El Amèrike, les djonnes son-st ossi crås k' des lotes, a magnî totes sôrts di tchinistréyes. S' i n' candjèt nen leu fuzik di spale, i stofront è leu sayin k' i n' åront nole adje. Bill alowe si rètchon a dmander pardon, a s' famile, ås curés, a ses soçons. Pôve lêd m' coy, va ! Est si télmint foû d' alène a fwèce dè bèrdèler, k' i n' sét pus infler ses massales po djouwer dè saxofone a s' fème, cwand i sîzèt pahûlmint zèls deus dvant l' êsse, èl bone tchambe.
Des djins stårés sol vôye, ki bagnèt è leu song. Des mêsbrudjîs k' rawårdèt l' côp del mwêrt.
Des mohones ki blamèt come ene twètche di strin. Tènawète, ene mitralieuse, k' on n' veut nén, tère ene rigléye di cartouches.
Les ritches payîs ni savèt pus cwè fé d' leu frumint. I farè co lèyî cori dpus d' bonès têres a trî.
Asteure, li timp k' va fé. I plovéve èyîr, il a ploû odjourdu tote djoû. Douvint n' ploûreut i nen dmwin? Li vint sofeulrè d' håre èt d' hote.
Ene rèclame pol bwète di furtoye ki vosse tchèt magne li pus voltî. I n a-st al tchûze. Avou des bokets d' feute oudonben avou del tchår di robète, èt ene cohète di pièrzin po gårni l' hièléye.
Di c' trèvint la, l' èfant avou s' hêpiou vizèdje a cloyou ses o grands oûy po tofêr. Fåte d' on gougnot d' pan èt d' ene goléye di lècê.
Joseph LAHAYE, 1998, nen co eplaidè (inédit)
Pènéye li rôbaleu
Pènéye rôbaleye li payî foû dispôy des ans et des razans. A travayî d' håre et d' hote. Pol marinde et kékès pèces, manire dè beure on vêre... ou deus, ås fièsses.
On-z èsteut binåhe del veuy, po savu les novèles d' ôte påt. Adon, i n' est nen nawe, paret, l' rôbaleu.
- Li rossê Mangnéye a lèyî ses hozetes li dîmègne del Floreye Påke.
- I n aveut dèdja lonmin k' i malårdéve.
- Li pus djonne des fèyes Matî a fêt l' grand nuk, djûdi del saminne k' est houte.
Pènéye sôye ås bwès di stoûve ou i distrocule [éclaircit] ås pétråtes, surlon l' såhon. Nen dpus saqwants djoûs el minme plèce. Adonpwi, haye èvôye pus lon.
Qwand l' ovrèdje a låké - avou les usteyes d' asteure, i n' fåt pus wêre di djins, et avou l' adje, on ramasse totes sôres di mèhins -, Pènéye a stî ovrer è-n on covint, po djårdiner.
Kéne atèléye, twè, la dvin ! I t' aveut l' Mére Supérieure, ki régule li dos. Li Pére ki vint dire messe el tchapèle. Ene bansléye di masseurs. Et co l' Fré Marcel.
- Djo, i n' manque ki l' cuzin Bèbert.
Des bravès djins, séss, valet. On-z a rnipé et tchåssî nosse rôbaleu come on milôrd. Il estot rletchî come on vê k' a deus méres.
- Oyi, min, i m' faléve fé m' båbe tos les djoûs. Et laver mès pîs èmey [au milieu de la] saminne.
On vinrdi al vespréye, li Mére Supérieure lî a dmandé ses papîs. Ele lezî aveut ddja dmandé mwints côps. Pol dèclarer al ONSS.
Målureus, floket ! Cor on djeu po-z avu des mizéres, oudon ben po t' tchôkî el piole.
- Vos årez çoula londi, Ma... Matante, a-t i rèspondou, tot cloyant l' ouh.
K' a pus tård Nonård ! Totes sôres di boneur, nosse dame ! Matante ! I riyéve co tot seu qwand il a moussî è cåbaret.
- Aboute ene trapisse Mochet, c' est l' matante ki påye.
I n' a måy pus metou on pî å covint.
Po nenen mori del pômagne, Pènéye s' a ben dvu rézoûde a briber.
Enn a nn alé so Lîdje, wisk' on nel kinohe nen. I bribe dilé les gåres, les grands botikes, sol soû des èglîjes, après messe.
- Ci n' est nen co la k' on racôye li pus d' çanses, séss, mon parant. Va co ben k' i n' a pupon d' mastokes !
I s' kitchèvihe [gagne sa vie] come i pout, et viker å streut. Tènawete, i fêt ene ribote, po roûvî ses histous [tracas].
Odjourdu, Pènéye s' a metou è hant [en route], tot timpe å matin. Li rôbaleu rvint dvin ses wêbes pol Noyé. I tchmine, sins savu wice vass, piyâne a miyâne, avå les pazês et les rouwales, po nenen _èsse vèyou. Il a ses pîs fen frèh, divin ses solés ki poûhet, pés k' ene sitamène.
- Dji so nanti a pestèler el nîve et-z astohî [enjamber, passer au-dessus de] les consires.
Il a nîvé, djalé et bîhî ût djoûs d' astok. Sol lèvéye, ci n' est k' ene groûle [glace]. Les otos boulet. On-z etind claper les tchinnes des pneus conte les går-bouwe. I n a des meyes di stwèles ki blawtet è steulî.
- C' e-st on timp d' såhon. On Noyé sin nîvaye, ben, ci n' est nen l' Noyé, èdon, vos.
Awè ! Qwand t' ès retrôklé dvin tes nanches. Ki les spiteures di cråhe dåboret l' cwårê dè fôr, la ki l' dîne cûtnéye. K' on-z a drèssî l' tåve el bone tchambe. Avou les assietes a fleur, et des cohetes di hu et d' håmustê [gui] sol blanke mape. Ki les roles di bwès fritlet [crépitent] el êstréye [feu ouvert]. Ki les botèyes sont disboutchéyes sol dresse.
- Sabaye kibin k' i n året d' pôvriteus ki moûrront d' fwim et d' freud, divin leus minâbès håres [hardes], li nute dè Noyé.
Pènéye s' a lèyî clouper al valéye d' ene huréye, po s' mete å rcwè del neure bîhe.
On bouhe les tchambes, wê, la. I betche après meynute. Minuit Chrétiens... Li rôleu s' a-st essocté.
*********************
- Noyé... Noyé... N a ene sakî k' el heut po ene sipale. Noyé ?
Pènéye a quåsimint roûvî k' Noyé, c' est si ptit no. Nowèl, come si mame dijeuve.
- Min... C' est l' Pére Noyé ! Ki fiez v' chal, don, vos, a ene eure parèye ?
- Ben, c' est m' djoû, hê, batème. Ni dmeurez nen la. Vos alez èdjaler. Vinez' si vz achire sol hamê [siège du traîneau]. Ewalpez v' comifå è m' cofteu, po v' rèhandi.
Li Pére noyé lî a fêt bwêre ene goléye di tchôd cafè.
- I n a del gote divin. Dj' è mete todi ene miyete è m' termo. Nel contez a nolu, savez, paski... Alez huye ! L' atèléye s' a metou-st è-n alèdje [en route].
- Wice djans n' insi ?
- Ben, å paradi, èdon !
- Â... Pa ! Vêla ou ôte påt, c' est Pîron parèy. Dji n' a todi ren a piède. Al wåde di Diu.
Tot fiant l' vôye, il ont dvizé d' traze a quatwaze.
- Avans dju ri, don, vormint, qwand vz avez loumé l' bèguène "Matante". Sinte Rita esteut ployeye è deus. Ele ni s' savot ravu, l' binaméye djin. Tènez, mindjîz on cougnou, batème.
Li grande pwete s' a tapé å lådje. Sint Pire elzî a fêt sène bondjou, di-stant [à partir de] è s' burô.
- Vola, Noyé, nos î estans. Fez come è vosse mâhon. Dji m' va dtèler mes biesses et lzî dner ene fôre.
- Môrdiène ! I fêt ene bonté d' diâle voci... ô, mande èscuze, savez, Pére Noyé.
I t' a ene grande tåve tchèrdjéye di glotinreyes. Des fréjes, del blanke doréye, des bilokes, del ronde tåte ås pomes avou del kènèle, des cûtès peures...
Lès djins aplovet d' totavå.
- Nos v' rawårdîz, savez, wèzin.
- On-z est binåhe di v' riveuy, Noyé.
- Ké novèle sol dagn, camaråde, todi ostant d' calinreyes [banditisme] ?
Si mame l' a mni cwêre.
- Vinez' magnî ene boûkete avou dè souke di pot, Nowèl. Dj' elz a fêt è-n esprès por vos. Dj' a metou branmint des corintunes [raisins secs] è m' lawen [pâte].
È li rlâvreye, si papa brichôde ses amwèces et ses canes po-z aler pèhî.
- Nos avîne li timp long après vos, savez, m' fi.
Alice, si soûr, mousreut ben_el TSF, po hoûter si s' galant lî fêt djouwer on boket à la demie heure du soldat.
- Vos n' vis îrîz nen discandjî, Nowèl ? I n a dè prôpe lendje è ridan d' vosse chifoniére.
Li brune costume k' il a strimé qwand il a-st avu fêt dvin les sôdårs pind a ene esse el gårdirôbe.
Des blancs lençoûs è lét. On tchefcî [traversin]. Ene tîke brozdéye.
- Mi k' a dwermu å pus sovint è hotch [habillé] sol cina. Avou ene djåbe di strin po chervi d' cossin.
Del matin, Pènéye copeule Sint Djôsèf po soyî des wêres [chevrons] et des soûmîs a mezâre. Di l' après-nonne, i dène on côp d' mwin a Sint-z Elôy ki fwerdjeye les chîs des èréres [socs des charrues] po tcherwer les teres då Bon Diu.
Djournéye fête, on sîze påhûlmint åtoû del grande tåve, tot copinant d' ene sôre et d' l' ôte. Sint Nicolè et l' Pére Noyé djåzet mestî.
- Av' riçû l' noû catalogue po les djouwets, cuzin ?
- Ayi, va. Il ont co rmonté leus pris. Kimint fårè-t i fé, paret, po payî çoula ?
- O, mi, s' on n' dobule nen mes subzides, dji sèrè-st oblidjî del lèyî oûve.
- Nos frîne mutwet bèn_on hol-up.
- Tè l' as dit ! A nosse santé da tos les deus, vî soçon.
Dismetant k' Sint Mèdåd louke li televîzion po veuy li timp k' va fé, et savu èwou k' i dwet voyî ses nûléyes, so li scanfôr [estrade], Sinte Cécile tchante les rèspleus al môde avou s' corale.
- Vos avîz rnoncî sol ôte tîr. Asteure vos metez li rwè. Vos avez co trichî, come tofêr.
- Måhonteus ! Anawêre, vos avez rmetou les cåtes. Dj' ènn a m' sô d' vos mariminces.
- C' est des mintes ! Vos pwèrez ben_aler a cfesse.
- Vos î vêrez-st avou mi. Atote !
- I n' vis fåt nen sbarer, savez, Nowèl. C' est Sinte Claire ki djowe å couyon avou Sint Djîle. I frawtinet tos les deus al pus. Nos ôtes nn èstan-st afêtis. On n' î prind pus astème.
*********************
Pènéye a rimnou a lu al clinike, avou des twiyôs et des potikets åtoû di s' lét.
- Wice so djdju, don mi ? Divant lu, n a ene televîzion avou des rôyes ki passet et rpasser sol wêtroûle [écran], sins låker.
- Ben n a nou risse ! Ci n' est nen ça k' va règuèyî les malådes. Douvint n' passet i nen l' clip da William Dunkêr ?
Li docteur a-st acourou abeye. Il a pris l' pogne då rôbaleu inte ses deuts po sinte bate si coûr.
- Vos èstez dispièrté. Bone novèle. On-z åreut tårdjî on cwårt d' eure di pus dvant di v' ritrover, vos passîz l' arme a gôche. N' åyîz' nole sogne, nos v' rifrans. Vos plez ben dire ki vos rimnez did lon, savez, Mossieu.
... Si v' sårîz, brave ome, kimint k' dji m' rafeye d' èraler did wice ki dji rvin !!!
J. Lahaye, divin: Li Ranteule Bèlès Letes, l° 1, decimbe 1999.
Texte narratif sur la fenaison.
Li fènant meus.
Batez abèye vos fås, mes djins, li fènant meus est sol pire di l' ouh. Ni tårdjîz nen po soyî vosse foûr et n' el nen lèyî dsåxhner. Têss ki l' lêd mama d' Mèdåd ni s' dilaxhrè nen co. Cila, parèt ! Avou lz ustéyes d' asteure, li fènåve est fête so rin dè monde di timp. Davance, les fèneus s' sûhî-st al cowéye po dzannner (d'zan.n'.ner, dés-andainer) les bates, tourner l' foûr, l' éroler, l' ahougnter, pu l' rintrer l' lèddimin.
- Nos frans ene môye avou c' wêde chal. On gangne on djoû d' fénèdje. Les vatchlîs s' assosnèt sovint avou l' wèzin oudonbin avou l' sorodje Houbêrt po fé l' fènåve.
- Nos copulrans les djvås po ratchèrî les pèzantès cårmanes, å cina. On tchèdjrè on lét di dpu.
On s' achîd è l' ombrire d' on bouhon po rciner et taper ene divize, tot magnant s' fadéye, avou on deut spès d' makéye å boûri dsu, a t' fé djêrî, valèt. Adon on beut on gourdjon d' freud cafè a s' bidon et s' rimète è-n alèdje disk' al vèsprèye tote basse. Djournéye fête, après avu dné l' fôr ås djvås, nos magnrans l' trûléye, po soper, et hay èvôye el bèdrèye. Dimin, al pikète dè djoû, fåt esse so pîs, po soyî.
Way ås pires di filin ! i va co falu rsèmî les lames, dipu d' on côp.
Alez cinsî, co on côp d' gorhê. Did ci sacwants djoûs, on mètrè l' dièrinne tchèréye a houte. Nos ramôyrans l' boukèt avou ene gote di friss pèket. Les femes dresront l' grande tåve el gloriète dizo l' tiyou, wisk' on-z aléve voltî hanter estant djonne, å cwér dè corti, po fè ene bone euréye. On-z èdåmrè l' djambon ki pind, vôtî è-n ene rodje tîke a cwårês, å soûmî sol plantchî ås pomes.
J. Lahaye, divin: Calindrî walon, 1998.
La protection des Juifs pendant la deuxième guerre.
Li " Djusse emey les Nåcions "
Å meu d' nôvimbe, des bravès djins d' Bastogne ont rçû li pu grande distinccion po les djins ki n' sont nen Djwifs : li tite di " Djusse emey les Nåcions "
Cisse famile la a catchî, dè timp del guêre, ene pitite båcèle [fille] k' avot cwatre ans, paski l' Gestapo ricweréve les Djwifs, tossi ben lz efants, les viyès djins k' les omes et les femes fwaits [adultes]. Des målureus k' les neurs moussîs [noirs uniformes], avu deus ohês [os] et ene tiesse di mwêrt come insigne, sitofin [étouffaient] din leus tchambes a gaz des camps d' esterminåcion. Adon, les broûler et spåde les cindes so les tinres [après, ils répandaient leurs cendres sur les terres.]
Des enocints k' n' avin ren fêt d' må ; ki vouss k' en efant d' cwatre ans cache mizére a ene sakî ! Çoula, pask' on dictateur mégalomane ki s' mådjinéve ki c' estot lu k' aveut pihi Moûse [..ki s' imaginait avoir pissé la Meuse], aveut decreté k' les Djwifs, les Djupsyins [Tziganes], les Russes, et tos les cis ki n' lî ahåyin nen, [qui ne lui plaisaient pas. .], c' estot des sourzomes [être inférieurs]. Ces måhonteus la acomptin [considéraient] les prîjhnîs, din leus camps d' esterminåcion come des stuks, des bokets [des jetons, des riens].
On-z a dvu loumer Eva Lili, et lî fé roûvî l' no k' ses parints lî avît dné.
Cisse ceremoneye n' årot savu mî toumer, ca c' esteut l' dihinme [10e] aniversêre des dreuts des efants.
Les binamés Bastognards, come branmin dz ôtes, n' on nen balziné po rascoûde [recueillir] li ptite Eva. Tot sepant [sachant] ben çou k' i riskin s' on lz apicive : li mwêrt, din les pîrès sofrances.
Ces moudreus [meurtriers] la d' nazis s' ripahin [se repaissaient] a mårtirijhî leus victimes. Des milions d' djins k' ces crapuleus la ont distrût.
" Un temps que les moins de vingt ans ne devraient plus connaître ", a-t ele dit Eva, k' est grand-mére ådjoûrdu. Têss k' on vz etindrè, m' feye. Min, c' e-st a nozôtes et al djonnesse pol prumî, de nenen creure les bwegnes messedjes [faux-bruits], ki c' est totès mintes et totès fåstinreyes [mensonges et faussetés] des racisses di totes sôres.
Joseph LAHAYE, divin: Coutcouloudjoû, 54, djanvî 2000.
(Back homepage) Alans rzè al mwaisse-pådje
Harmonisation des graphies des textes régiolectaux présentés sur ce site: årmonujhaedje.
(Back textes est-wallons) Po raler sol pådje des scrîyèdjes e walon do Payi d' Lîdje.
(Index par auteur) Indecse des oteus
(Back page menu liégeois) Hay ervôye sol minèdje po les Lîdjwès .
Sacwants scrijhaedjes di cisse waibe chal polèt esse dizo abondroets; nos les rsaetchrans foû s' i fåt.
Some texts published on this site may be affected by copyrights and eventually need to be removed in the future.
