|
|
Page de Joseph Bily. Li pådje då Djôzef Bili |
|
||||
|
|
Page de Joseph Bily. Li pådje då Djôzef Bili |
|
||||
Dressêye:
Le corbeau et le renard: vu par Joseph Bily: Li cwarnaye èt li rnåd
(fåve djouwéye pa l' oteur å cåbaret walon a Veskeveye, viadje da Wili Lerwè, amantcheu dol sîze)
Mamzèle Pîwitche di Sint-Elwè do Bork.
Cwarnaye di bone gosse [bon goût],
Al fine des copètes d' on biokî adjokéye,
Ratnéve e s' blanc betch on ragostant crås stofè [fromage].
Mêsse Goupi,
Ecolodjisse s' i gn a onk,
Li narene å lådje, pal puwanteur assètchè,
Ol va advinè.
(avou ene pitite vwè)
- Iy twè ! kî vla ?
Hê ! Bondjoû premî sacso d' Veskeveye !
Mâria Deyi, keski vs estez bele !
Et des mousseures pareyes...!
(Li rnåd, dins luminme)
Bon Diu d' bwès !
Ki dj' soye bablou si dji n' lî hape nin s' boket !
(ricåzant tot hôt)
Si vosse linwe tot a finesse
Est ossi bele ki vost å-réz-des-fesses,
Vos estez sûr li miss di l' antitè!
(dins luminme)
Alez, li stofè !
Lê toumè li stofè!
(ricåzant tot hôt)
Li miss di l' antitè ! Do payis d' Freyîr
Årè dj' divu dîre !
(dins luminme)
Alez, li stofè !
Ol vass leyi toumè ?
(ricåzant tot hôt)
Do payis d' Freyîr ?
Mî k' ça ! Do monde tot etîr !!!"
(dins luminme)
A ! tolminme. Lî a falu l' timp,
Avou leye, gn a jamês pont d' fin !
Chofléye pa d' tés apropôs, li rinfléye s' lêt amantchè
Et po mostrè l' fluwo di st aparey,
Pinsant k' i gn a pont d' parey,
Droûve on betch a s' chèrè les massales, et lêt toumè li stofè...
Mês...mês...d' one pate fwârt adrète
Ol rascod et l' rimet e plece.
Po li rnåd, c' est berwete !
" Hê valet,choûte one miete,
To m' as tote l' êr d' on tchin scawè,
T' e vôréves bin on boket ?
Mê brokète !
Et dji t' va dîre one sacwè:
" To t' prinds todi po li rwè,
Mê ci k' t' as roviyè
C' est k' mi, dj' ê stî e scole mon Wily Lerwè !"
Djôzef Bili, divins: Coutcouloudjoû, 40, 1999.
(version en wallon) Modêye e walon.
Nos alans fè des rimas :
- Mimile : " I féve bon dj' é stî al pèche avou m' soçon. "
- Djôzef : " I féve tchôd, dj' ê dvu dmorè o l' mohon ".
- Toto : " Dj' é stî al pèche ås guernouyes, dj' éve di l' êwe djusk' ås ... dgnos ".
- Li mêsse: " Toto, ça n' rime nin : " guernouyes " èt " dgnos ".
- Djè n' è pou rin, msieu, i gn éve nin d' l' êwe assèz.
Djôzef Bili, divins: Coutcouloudjou 42, fèvrî 1999.
Sociolinguistique: rencontre entre des étudiants et des wallonophones.
Cand les rcåzeus d' walon copinèt avou les romanisses.
- Li vint' yût' di nôvambe nonante yut' ..
- Bin m' fi, vos estez on bê vî côp an rtârd ?
- Hê, håw ! To n' vas nin co atakè, hin ? Lê m' dîre.
- Li vint yût' di nôvambe les rcåzeus ont rcî a Bèrtris...
- One binde di bådèts !
- Ti vass têre, ây ou nèni ? One trope di djonnês, one bone dozinne di studiants an romanes a Lovin.
- Iy, twè ! Des gamins èt des coméres ?
- Ayi, des bèles djins èt malines ! Come des rnåds ! T' as bin åji, c' est zèles k' ont vnu po nos pôzè des kestions su:
- C' estéve aprustè d' avance?
- Sûr ça ! To n' conus nin leu mineu ? Michel Francard.
- Li prof d' univèrsitè ? Li ci ki boute po Singuliers ?
- Ayi èt ç' n' est nin avou li k' on vint les mwins vudes, sés' ! On dit todi k' les professeurs ont do timp a piède mês avou li nin, sés'. Cand to pinses k' i les fêt travayè l' sèmdi.
- Et ça a durè?
- Tote li sinte djoûrnéye. On-z a atakè po noûve eures, on-z a tapè djus a nonne po câssè l' crosse èt pus on-z a rapougnè èvè deus eures èt hay dadaye jusk' a cink.
- Vos dvîz nn avèr sè ?
- Ayi, mês Yves, Pierre èt Michel î avint tûzè. Come on papî d' muzike dji t' di !
- Et adon ?
- C' a stî on pô come a cfesse; anfin, voci treus cfesseus po on rcåzeu ! I t' pôzèt one kestion, to tûzes one miète èt pus to respons, èt wête a twè hin, on-z anredjistréye minme tes responses.
- On pô come al ReTeBoeuF.
- To dènes t' avis, to l' disfins, t' acèrtiniyes, to tapes co bin one pîre o corti des Francès francofiles... Dji t' pou bin promète k' i gn a des cis ki n' î alint nin avou l' dos do coyî, hin Louwis ?
- Et les djonnês compurdint totes les ratoûrnures?
- On cåzéve è francès bin sûr. Mês i compurdint cand minme bin les faflotes è walon èt i riyint plin leu frakes. Twè, to lzî årès sûr yu cåzè è walon ça, mês dis...
- Et tot l' monde î a passè ?
- Ayi, minme les cis ki d' abitude ni lèvèt nin voltî leu linwe. I faléve vèy, on dit todi k' on n' sètchrè ddja on pèlè pa les tchvès, èt bin siya ! Pål m' a minme contè k' i n' éve jamês tant cåzè di s' viye.
Les ôtes, nin djandji d' è cåzè, to sés bin ki ç' n' est nin a des Joseph Lahaye, Louis Béjot, Henri Lepage, Victor Chardome, Raymond Zachary, Yves Gourdin ou Pierre Otjackes k' i gn a dandji do vnu aprinde a cåzè.
O coron dol djoûrnéye, les djonnes nos ont fêt one sintêze di çk' il avint ètindu. Dj' ènn ê ritni kékes tchikètes [bribes]. I nos ont trovu bin plêjants, bin è nosse ruralitè, li cisse ki Yves èt Pierre avint yu sogne do dressè å cminsmint. (Inter nos, i faléve vey racrolè l' båbe da Yves cand i lzî contéve nosse monde bin a nos; li pupe rètchéve des fumîres come one vîe locomotive a tcherbon.) I nos ont co dit kibin nos estins difèrints les onks des ôtes, nin todi su l' minme longueur d' onde. Mês mi, ci ki m' a fêt l' pus plêji, c' est cand il ont dit k' il avint yu a fé a dz Årdinwès å bon sens do terme. Dj' årè bin potchè è l' êr di boneur. Sansès, rèflèchis, rêzonâpes èt gayoufs cand i fåt, ké complimint ! Èt pus po fini, il ont dit k' il avint brâmint apris. Co bin, dis! ça compte po leus ègzamins ! Binåje, hin, dis ! Dji su sûr ki Michel ènn årèt yu fêt des oûy si ça n' éve nin valu tripète ! To vès ki d' nosse fåte on vêrèt bûzè one Brussèlwesse, on Zaïrwès, one Almande, one Finlandesse èt...
- I gn éve di tos ces payis la ? Jézuss Mâria, dis bin a Michel Francard k' i les lèye tortos passè, k' on oye nin co des mizéres avou tos ces payis la ! Dji n' mi dotéve wêre ki l' walon aléve si lon.
- Bin ây, mês to n' vins jamês al soce des rcåzeus kimint vôrèss ? Li mayeur di Bèrtris, li, î estéve èt a nos vey tortos si malins, i nos a minme dinè on pin's' avou les treus fyinres do bådèt d' Bèrtris.
- Les treus fyinres...?
- A mês choûte, si to vous sèpes cwè, vins al soce, Yves t' ol contrè.
Mî våt tård ki jamês, avins dj' dit. Alors', co on fèl mèrci ås rcåzeus, ås studiants èt a Michel Francard.
Bily Joseph divins: Coutcouloudjou n° 41, djanvî 99.
" Vass vinu voci, lêde biesse ?
Dji t' va rloyè ! "
I n' sajit nin d' crankiè : i v' macrè. I v' toûwrè.
Vla cmint ki m' mêsse mi trête ces djoûs ci.
Il est d' doû. I nn a fêt po s' mèdayè :
On bê gros gayèt di hut cint vint-deus kilos.
Alôrss, li lêd, c' est mi. Deus lîves å kilo !
Lêd ? Nin sbarant !
Rossê,
Jamês lavè, ni rispåmè, ni pingnè,
Flêrant l' tchôde alinne di rwamant ou l' flate
Kimint vôrîz ? Todi loyè al tiesse ou å cu des vatches !
Po m' sitinde... deus fistus di strin tot tchamossè !
Po m' noûri... pont d' " Pal " !
Do scramè lècê po frèchi on sacwè broston d' pwin,
Ttossi sètch ki l' åme do diâle (Ay, mes dints !).
Ou des crompîres bolinêyes, stårêyes å mitan d' ochês
Rawes a tot jamês !
I n' pièdront donc jamês leus dints !
Mi mestî ?
Comprinde. Mêstriyè al perfeccion li tchawtadje
Des baweus a deus pates !
Atchesse ! Atchesse !
I fåt brokè, hagnè, rtoûrnè l' bisteu å pus vite
Ou gâre al treuzinme pate di m' bipêde di patron !
" Podrî ! Podrî ! "
Mi mêsse a l' timp et les moyins.
Do calme ! Do calme ! N' nin fè bîzè les åmayes plinnes,
Ni les cus-d'-polins... i sont tinres !
" Va les kêre ! Va ! "
Mi mêsse est tot dôrnè, c' est l' londi dol dicåce !
Enêt, dji fê a m' idêye.
Brunète m' a vlu soukè
Djo lî ê fêt rinde l' åme
Et, bin estchåfêye, dj' olî ê hagnè l' muzê
Li pus reu possibe !
Li song tot rodje a stritchè d' bê.
Enêt, Brunète, c' est mi k' est mêsse !
Enêt ? ay, ènêt
Dimwin ? Fini, terminè !
" Fènèyant ! To n' gangnes nin l' mitan di t' noûriture !
Biesse ? Dji n' ê jamês vèyu ça !
I n' våt nin l' cårt... Li cårt ?
Nin l' dîjinme pårtiye di çki dji t' l' ê payè !... "
" Ça, valèt, c' e-st on tchin
On bråve ! on prèmî ! on råre !
Dji nol donrè nin po tot l' ôr då monde !...
Donne la patte ! donne la papatte !...
Vin la, m' bråve biesse !
Dji t' va disloyè ! "
Joseph Bily, divins: L' Avenir du Luxembourg, 29-10-1996
Fè raprinde li walon, pa li dzo ou pa li dzeu ?
Voci, pol èditoriål, c' est chakin a s' toûr. Come a cfesse ! Enêt, c' e-st a mi. C' est m' batème ! Waye !
On-z est li hût' d' octôbe, èmon Pîre Otjackes, avou kékes camarådes: Ives, Artur, Louwis et Lucyin. On gosteye bin påjîrmint on vêre di vin - on n' pout sûr må do rètchè dsu: il est doûs ås lèpes... come cand vosse comére vos rabresse.
Sins criyè gåre, Lucyin nos arinne su li rcåzadje è walon pal djermêye a vnu (les cink, dîj ans).
" Amantchez vos flûtes po k' a nonante yût', i gn oye one soce di rcåzadje è walon po ces roufions la. Ça sèrè l' risminciadje pa li dzo. "
" Pa li dzo ? Ah bin, vo l' la, wê, li. Ci-t la, s' i s' avèt fê curè, ça årèt yu stî on rude prètcheu, on prêmî ! I sét sk' i vout. I n' î va nin pa trante-chî toûrnants. Il ènonde li vwes et ardadaye djusk' å coron. Il a totes les ratoûrneures. I sét disfinde si-st idêye. I l' astoke di rkèradjes di djins fwârt malinnes. Il aspoye, bê-z et reu, doû k' i fåt. I v' ratwatiye ça, djusse come li martchand d' pèchons; i vos l' pèze, ça fèt cint francs, mi ptite dame et co paski c' est vos. Et... vos n' avez pus k' a dire k' ây.
" Pa li dzo ? Pa li dzo ? Oh, min la, tot doû ! " dist-i l' fô. D' one vwes di cfesseu:
- Dji ni di nin, Lucyin, ki vz avez twârt, mês, mi, i m' sonne ki...
- Ah ? Bin, dijez voste idêye, Djôzèf.
- Co on côp, dji n' vou nin zesse a bisse-bisse avou vos, hin, Lucyin, mins, ...
(a sûre)
Joseph Bily, divins: Singuliers (éditorial), 4-1996
Accent de Nassogne: ô se prononce tres nasalisé (on): octombe, Djonzèf, on conp
I parèt ki can on-z a mile mizéres do s' èdwarmu, i fåt tûzè a one advinète ki n' est nin des pu åjiyes. Vos tûzez bin fwârt, vos vz énèrvez ki vaye, vos v' catoûrnez sacant côps è vosse lèt èt po fini, tot dranè, vos toumez flåwe èt vos vz èdwarmez. Vos avez adierci vosse côp (Li but e-st atint).
Si kékfiye ça vz arive, èbin, tûzez a ci spot ci:" I nn årè nin dpu ki c' ki passe divant Cologne."
Joseph Bily, divins: Coutcouloudjou 42 (fèvrî 99)
Cweski passe divant Cologne ? L' Ewe-di-Rin [le Rhin]; ça vout dire k' i n' årè rin.
Accent de Nassogne:
L' accint d' Nassogne.
ô se prononce tres nasalisé (tchond)
Harmonisation des graphies des textes régiolectaux présentés sur ce site: Årmonujhaedje.
(Back homepage) Alans rzè al mwaisse-pådje.
(Back textes sud-wallons) Alans rza sul pådje des scrîjadjes a walon dul Basse-Årdène
(Index par auteur) edesse des oteus.
