|
|
Page d'Arthur Schmitz. Li pådje da l' Artur Chmisse. |
|
|
|
Page d'Arthur Schmitz. Li pådje da l' Artur Chmisse. |
|
Dresséye:
Radjårbadje du tchansons d' efans: Malbrouk èva-st al guere
La moche di tchèteure.
C' estot divant la guere di carante.
On djour après nonne, din l' mwès d' awousse, gn avot one moche di tchèteure ki sèmot et ki s' avot vnu coler conte li mour dol måjon dol viye Anna, nosse vèjine. Come totåtoûr dol moche di tchèteure, ça volot et ça toûrnicot, la viye Anna avot ayu poûr di s' fè anwi pa one moche di låme. Elle avot vnu a nosse måjon po dmander a nosse pére di vnu kèri la moche di tchèteure.
Nosse pére n' ènn avot jamês pont pris et i pinsot ki ça n' estot nin malåjiy. Do timp di dvant, nosse pére avot fèt one bèle tchèteure avou do strin d' grin et des chinons d' côriyes. Il è montè å gurni po prinde la tchèteure k' il è mètu dissu li ptit van. Après, il è mètu one chåle, li long do mour, addé la moche di tchèteure, avou on dècalite et one pètite breusse. Il è montè la chåle po fè toumer les moches di låme din l' dècalite avou la breusse. Po n' si nin fè anwi, il avot mètu one viye gordène di fignesse dissu sa tiesse et les mofes k' i mètot po-z aler a vèlo. Mi fré Eudôre tènot la chåle po k' èle ni hosse nin, do timp ki nosse pére alot prinde la moche di tchèteure.
Cand nosse pére è ayu stî arivè al copète et k' il è cminci a tchôki les moches din l' dècalite, gn è ayu one moche k' è moussi dzo l' ridô et k' è anwi nosse pére a l' oreye. Il è lèyi toumer li dècalite et la breusse, et s' såver å pus vite. Mi fré s' è rassåvè al måjon, ossi, et nosse pére li sujot a courant. One bande di moches ki zûntint, volint podrî zels po les anwi. La viye Anna ki vlot vey çou k' i s' passot, avot drovu les fignesses. Totes les moches ki toûrnikint ont rintrè din sa måjon. Elle è co djusse ayu l' timp di s' såver pal uch di dvant et di s' raclôre o cabinèt ådvant do corti.
Tote l' après-nonne, ni la viye Anna ni nozôtes, dji n' plins nin moussi foû telmint k' ça tournikot åtoûr des uch et des fignesses. C' è stî l' prèmî et l' dièrin côp ki nosse pére s' è ocupè di prinde one moche di tchèteure.
Arthur Schmitz, divins: L' Avenir du Luxembourg, 22-10-1996
One bèle nwace.
Dispu li cminsmin dol Sint Rméy, on savot ki li Prince Flipe si mariyrot avou one comére di Losindje. Les djins d' avå la èstin bin binåjhe ki, po on côp ça srot one bwêcèle d' on ptit viadje k' irot s' marier à Brussele
D' abitude, c' astot des djins ki vnin did fwârt lon et k' on n' kinuchot ni d' Eve, ni d' Adam. Asteure, c' est one djin k' a stî a scole avou les gamines do viadje, k' è fêt sa communion din one petite eglije come totes les ôtes.
Po l' pô ki dj' é veyu Matile al bwesse a imådjes, ele n' è nin l' êr di fê des chichis et, ki di s' marier avou on Prince ni lî è nin fêt tourner la tiesse.
Po on côp, dj' é rwetu li mariadje al comune di Brussele et dj' é veyu ki l' Flipe et la Matile, c' estot des djins come i fåt ki s'deujin ployî a bramint des agadladjes al Belje.
Dj' é veyu ossu ki l' pére dol mariéye avot des rûzes a dischindant les egrès dol måjon d' veye eyet ki la trinne dol cote avot do må d' rintrer din l' oto k' estot portant fwârt grande.
L' eglîje, dji n' é rin wêtu pask' i falot k' dj' evaye addé m' fi ki dmeure addé Mondorf.
Al nute, cand dj' é rivnu a ma måjon, dj' é veyu ki les djonnes mariés continuyint a dner la mwin a on tas d' djins k' estin din les grandès wèrines [serres] do tchestê. Dj' é pinsé din mu-minme k' i deûjin yesse bin hodés tos les deus après one djournéye insi.
Tot c' ki dji leû souwête, c' est k' i seyinche eureûs et k' i s' veyinche voltî tote leu viye.
One ôte muzike a Lîdje.
A Lîdje, al cour d' assises, on djudjot in grand djonne ome k' avot touwé cate fames: la mére et les treus feyes po s' vindjî paski sa comére no l' vlot pus.
I n' fåt nin aver on bon sintimint din la panse, come dijot m' grand-pére, po-z aler touwer cate djins po one biestriye pareye. Fåt dire ki, adjourdu, gn è des djonnes ki n' supwârtant nin la pus ptite contrarieté. Insi, vla kékes saminnes, gn è on djonne ome d' on viadje d' a costé k' est potchî do pont di l' ôtovôye et ki s' è touwé po one pitite brete k' il avot yu avou sa comére so on bal.
Didin m' viadje, gn è kékes annéyes, on djonnê s' è pindu din sa tchambe a rivnant dol dicåce paski sa comére avot fét one danse avou on ôte. Sa pôve mére k' estot veuve è pierdu la tiesse et a l' eure k' il est, elle est todi sogniye din one måjon.
Di nosse timp, dj' estin on pô pus solide ki ça et la tchanson djot : one di pierduwe, dîj di rtrovéyes.
A Lîdje, li djuri n' è nin tchicté po condåner li djonne ome di Hu come i meritot, mé ça n' fêt nin rivnu les cis ki sont vôye po todi.
Les bôreus d' canard.
Li minisse walon di l' agriculture disfind les bôreus d' canards a djant k' c' est on bon prodwit walon.
C' est l' vrêy ki c' est todi stî a Waloniye k' on è bôré les åwes et les canards. Si c' est l' vrêy ki do costé d' Visé, on bôrot les åwes et les canards avou on bôreu come on molin a cafè et k' les åwes acourint po s' leyî bôrer, ådjourdu, c' e-st one ôte afére.
On met di 5 a 6.000 canards dissus des ptitès plantches, doûsk' i n' plant nin boudjî et on les bôre avu des tuyôs su pression et ki ça dure kékes segondes et ki les biesses sont malereuses di n' nin plère bodjî.
Pu rin a vey avou ma grand-mére ki purdot l' åwe inter ses dgnos et ki la bôrot tot dousmint a lî pårlant, avou on trétè an cwane. Ço n' est nin pasku c' est walon ki c' est bin. Gn è portant one lwè so la proteccion des biesses, mé po des sous et po des vwès ås eleccions, on fêt n' impôrtu cwè.
Vla 4 ou 5 ans, dj' é veyu din l' Périgord one cinse avou di treûs a cate çants gros canards k' acourint po s' fé bôrer cand la fame criyot : cani, cani ...
Li francès belje.
Mossieu Francart k' è fêt on diccionêre a walon d' Bastogne è metu on årtike din la gazete po nos dire k' i n' fåt nin sey jinnè di pårler li francès d' Beljike, et minme di mete pa des côps on mot walon avou, ki c' est come ça ki dji rtroûvrans nos rècines. Por lu, li walon est pierdu et c' est l' seul moyin d' avèr nosse sipècificité.
L' ôte djoûr, dj' é oyu one fame ki djot a one ôte a pårlant d' on ptit gamin : " I lî fåt racrapoter la mantche di s' paltot ".
Si siervu du " racrapoter " al plece di " rtrossî ", ço n' est nin insi k' on pålrè li francès po s' fé comprinde. K' one djin mete on mot d' francès al plece d' on mot walon k' il è roviyî, ça va co, mé mete on måvês mot walon al plèce d' on mot francès, ço n' est nin åk a acoradjî.
Arthur Schmitz, divin: Coutcouloudjoû n° 53, djanvî 2000.
å se prononce â: si sâver, âtoûr, âdvant, mâjon, âk, one âwe, pârler.
Harmonisation des graphies des textes régiolectaux présentés sur ce site: ciddé
(Back homepage) Alans rze al mwaisse-pådje
(Back textes sud-wallons) Alans rza sul pådje des scrîjadjes a walon dul Basse-Årdene
Sacwants scrijhaedjes di cisse waibe chal polèt esse dizo abondroets; nos les rsaetchrans foû s' i fåt.
Some texts published on this site may be affected by copyrights and eventually need to be removed in the future.
